Đây là trường hợp “lưỡng khả” (nước đôi), nhà báo có một “điểm dừng” hợp lý để trong quy trình vận động nếu sự kiện rơi vào khả năng nào a hoặc b vẫn không bị lỡ lời. “Điểm dừng” mở ra sự tự do suy nghĩ của chủ thể nhận mà không ngầm ấn định theo hướng nào. Nhờ thế thông tin có sức cuốn hút vì theo lý thuyết thông tin “Tin càng phi phỏng thì lượng tin càng cao”. Phóng sự “Khi các Bộ trưởng bước lên thềm cơ chế” của Xuân Ba, phần nói về Bộ trưởng Lâm nghiệp Nguyễn Quang Hà là một ví dụ:

“Theo chân ông vào phòng khách tôi chợt thầm nghĩ hai việc này: cơn cớ gì mà ông này không nhận nhà theo tiêu chuẩn Bộ trưởng ở nội thành Hà Nội để tiện việc họp hành đi đây đi đó mà lại ở lỳ căn nhà hương hoả của tổ tiên để lại ở tít làng Vạn Phúc này nhỉ?

Việc thứ hai (một ông bạn tôi kể lại lần đến nhà ông chơi hồi ông mới nhận chức Bộ trưởng) có một thằng cha giám đốc nào đó rình đến nhà tân Bộ trưởng ba cái xích lô trên ngất ngưởng phụ kiện của những bộ tủ li, xa lông đóng bằng gỗ quý. Ông Hà đuổi thẳng cổ. Cả làng đổ ra coi như một sự lạ.Tôi thầm cười thằng cha giám đốc nọ thuộc loại ngu lâu. Thời buổi này quà người ta đút vào phong bì nhẹ thếch chứ ai lại ngất nghểu chở cái thứ to đùng to đoàng lại dong mấy cây số cho cả làng biết kia?”

Ở đoạn văn này ta có M1 từ đầu cho đến “cả làng đổ ra coi như một sự lạ” . Đoạn này là a
Và M2 từ ” Tôi thầm cười…” cho đến hết. Đoạn này là b.
Còn P vẫn chỉ là một, mang ý nghĩa của điểm dừng không nghiêng về a mà cũng không nghiêng về b.

Có thể lấy thêm ví dụ về Hồ Chủ tịch. Cuối năm 1945 lực lượng đồng minh do quân đội Tưởng Giới Thạch đại diện kéo vào Việt Nam giải giáp quân đội Nhật. Vừa đến nơi,tướng Lư Hán gửi ngay một tối hậu thư cho Hồ Chủ tịch đòi trong 24h phải gửi cho họ bản kê khai về quân lực, khí tài, kế hoạch phòng thủ…nghĩa là đầu hàng không điều kiện. Nhiều ý nghiêng về đánh trả nhưng Hồ Chủ tịch biết lý do của tối hậu thư. Không đánh cũng không hàng. Người chỉ ra lệnh đổi tên gọi lực lượng vũ trang cách mạng từ Giải phóng quân sang Vệ quốc đoàn. Tướng Lư Hán quên ngay tối hậu thư. Sở dĩ như vậy là vì đối với người Hán chữ Quân gieo vào óc họ hình ảnh của một quân đội chính quy có sự chỉ huy thống nhất từ trung ương tới cơ sở.

Tướng Lư Hán sang Việt Nam với sứ mệnh “Diệt cộng, cầm Hồ”(tiêu diệt cộng sản, bắt giữ Hồ Chí Minh) mà phải đương đầu với một quân đội chính quy thì quả là …rất ngán. Do đó tối hậu thư là để nhằm ướm thử, nắn gân quân ta. Còn chứ “Đoàn” thì lại đem đến cho họ sự hình dung về một lực lượng vũ trang tự phát, không có sự chỉ huy thống nhất từ trung ương tới cơ sở ví như du kích xã, tự vệ cơ quan v.v…Đối với lực lượng này,tướng Lư Hán xem thường vì không có gì đáng sợ.

Ở ví dụ này ta có:
–M1 là Giải phóng quân
–M2 là Vệ quốc đoàn và
–P vẫn chỉ là 1,vẫn là lực lượng vũ trang cách mạng

Mô hình 3

Lời thuyết minh: Ta có nhiều thông tin P cần thông báo nhưng chỉ thông qua 1 ngôn ngữ diễn đạt M. Tuy vậy vẫn dẫn đến nhiều hiệu quả tiếp nhận R tương ứng.Trong trường hợp này đối tượng tiếp nhận được tùy ý lựa chọn hiệu quả tiếp nhận.

Đây cũng là trường hợp “lưỡng khả” một khi chủ thể phát chưa nghiêng hẳn về một P nào.

Câu trả lời phỏng vấn của Tổng giám đốc liên doanh làng hoa Thụy khuê Việt-Nhật ứng với mô hình này. Theo luật đầu tư, các liên doanh với nước ngoài thì sau 2 năm mới phải nộp thuế nhưng khi quyết định cho liên doanh này thì ghi là 1 năm.Phóng viên đặt câu hỏi: “Như vậy chúng tôi sai?” Tổng giám đốc trả lời:”Theo luật của quý quốc thì 2 năm mới nộp thuế còn quyết định cho liên doanh chúng tôi lại ghi 1 năm . Chúng tôi không dám nói là sai nhưng cũng không hiểu thế nào là đúng”.

-Hoặc trong vụ máy bay Mỹ va chạm với máy bay Trung quốc và phải hạ cánh khẩn cấp xuống đảo Hải Nam, phía Trung quốc đòi phải xin lỗi. Bức thư của Đại sứ Mỹ ở Bắc Kinh gửi Chính phủ Trung quốc có chữ (very) sorry. Sorry đứng lơ lửng giữa apology (xin lỗi) và regret (lấy làm tiếc).
Phía Trung quốc hiểu thế nào cũng được. Bức thư “Xin lỗi” đó cũng là một dạng lưỡng khả thuộc mô hình này.

Dân gian ta thường nói”Làm trai cứ nước hai mà nói”. Mô hình này ứng với dạng thức của “nước hai” đó. Và câu ca dao xưa:”Còn trời còn nước còn non. Còn cô bán rượu anh còn say sưa” thuộc mô hình này.

Và với Bà Huyện Thanh Quan phê đơn cho một cống sinh vinh quy bái tổ xin phép huyện giết trâu để khao làng xã: “Người ta thì chẳng được đâu. Ừ thì ông Cống làm trâu thì làm”. Ông Cống của chúng ta vui một nửa và buồn một nửa. Lời phê cũng ở thế lưỡng khả của mô hình này.

Mô hình 4 (Tiếp)

Nguyễn Tri Niên