Phóng viên: Xin ông cho biết thể loại phỏng vấn có vai trò thế nào trong tác nghiệp báo chí?

Ông Vũ Văn Quang: Phỏng vấn mang đến cho công chúng lượng thông tin khách quan nhất dù bạn đang làm ở cơ quan báo chí nào. Do vậy mỗi khi có chủ trương chính sách mới ra đời, những vấn đề bức xúc đang xảy ra hoặc sự kiện có nhiều dư luận khác nhau thì cần sử dụng thể loại phỏng vấn để cung cấp thông tin cho khán thính giả, độc giả một cách  đầy đủ, chính xác, kịp thời để góp phần định hướng thông tin, định hướng dư luận.

Phóng viên:  Trưởng thành từ một nhà báo truyền hình, ông thường sử dụng  dạng câu hỏi nào khi sản xuất tác phẩm truyền hình?

Ông Vũ Văn Quang: Đó là câu hỏi thông tin. Biết đặt câu hỏi thông tin, bạn đã có 90% thành công của tác phẩm.  Dạng câu hỏi này được sử dụng trong trường hợp nhà báo muốn có được thông tin ngắn gọn và chính xác từ các nhân vật của mình. Nó cũng có thể là câu hỏi bổ trợ hoặc với mục đích làm chi tiết hóa đề tài khi chúng ta làm tin, phóng sự và cả phim tài liệu.

Nói theo cách khác câu hỏi thông tin là câu hỏi cụ thể, chi tiết khiến nhân vật phải trả lời chính xác và không xa rời cuộc phỏng vấn của nhà báo. Câu hỏi thông tin là câu hỏi “định lượng” không phải là câu hỏi định tính.

Để có được câu hỏi thông tin bạn cần nhớ “công thức đặt câu hỏi” là:  Cái gì, việc gì ( What) đã hoặc đang xảy ra? Tại sao, vì sao ( Why) lại như vậy?

Việc xảy ra khi nào, thời điểm nào ( When)? Ai ( Who) là người bị ảnh hưởng, Ai là thủ phạm của việc này? Sự việc xảy ra ở đâu ( Where)? Sự việc diễn ra như thế nào ( How)?

Khi làm phim về sự ra mắt tập đoàn công nghiệp xây dựng Việt nam có nòng cốt là tổng công ty Sông Đà- một tổng công ty đứng đầu đất nước trong xây dựng các công trình thủy điện cùng 5 tổng công ty Lilama, Licogi, Coma, Dic, tổng công ty sông Hồng tôi đã sử dụng một số câu hỏi thông tin để phỏng vấn. Câu hỏỉ cho phó thủ tướng Hoàng Trung Hải ( Năm 2010) như sau:

– ” 3 tỷ đô la giá trị tài sản, 81 ngàn lao động của Tập đoàn công nghiệp xây dựng Việt Nam, con số đó có ý nghĩa như thế nào thưa phó thủ tướng?”

– Việc quản lý một tập đoàn kinh tế chưa từng có trong lịch sử của đất nước sẽ được thực hiện như thế nào, thưa phó thủ tướng?

Trong tác nghiệp bạn càng đưa ra nhiều câu hỏi “thông tin” bạn sẽ nhận được nhiều thông tin để làm phong phú hơn tác phẩm của mình.

Cụ thể, chi tiết trong cách đặt câu hỏi sẽ là một trong những bí quyết thành công trong tác nghiệp.

Câu hỏi thông tin còn giúp chúng ta khi đi khảo sát để hình thành kịch bản. Nó giúp chúng ta xác định chính xác trọng tâm của tin, phóng sự…nó giúp ta xa rời cách ” Cưỡi ngựa xem hoa”.

Nhà báo Vũ Quang và xạ thủ Hoàng Xuân Vinh

Phóng viên: Vậy câu hỏi “ Sốc” ông đã dùng trong tác nghiệp ra sao?

Ông Vũ Văn Quang:  Dạng câu hỏi thứ hai tôi rất thích đó là câu hỏi “ Sốc” hay gọi với tên gọi khác là câu hỏi “khiêu khích” trong phỏng vấn.

Trong cuộc sống, bạn sẽ rất thích thú khi nói chuyện với một người biết nêu vấn đề và biết đặt những câu hỏi thú vị. Ông hoàng phỏng vấn Larry King, một nhà báo Mỹ đã đúc kết lại cuộc đời gần nửa thế kỷ dẫn và phỏng vấn các nhân vật nổi tiếng của thế giới trong các chương trình truyền hình rằng câu hỏi hay nhất mọi thời đại là: Why- tại sao, vì sao ?

Câu hỏi khiêu khích, ngầm ý một điều gì đó đối tác sẽ tán thành hoặc phản đối một cách hết sức tự nhiên, sinh động; Dạng câu hỏi này có thể buộc đối tác phải có lập trường rõ ràng và làm cho cuộc phỏng vấn có thêm kịch tính.

Như câu hỏi trong một phóng sự tôi phỏng vấn nhà báo Nguyễn Công Khế:  Có ý kiến cho rằng: “ Báo Thanh Niên tổ chức cúp bóng đá U22 là nhằm khuếch trương tờ báo của mình”. Với tư cách là tổng biên tập, ông nghĩ sao về ý kiến này?

 Một câu hỏi, câu chất vấn rất hay của Đại biểu quốc hội Dương Trung Quốc.

Thủ tướng nghĩ gì khi có ý kiến rằng mình đang nặng trách nhiệm với Đảng và nhẹ trách nhiệm với dân?

Để đặt những câu hỏi khiêu khích cần nghiên cứu kỹ lưỡng về vấn đề, chủ đề của cuộc phỏng vấn. Chỉ có nghiên cứu kỹ chủ đề bạn mới có khả năng đặt ra những câu hỏi ” Khiêu khích” nhân vật của mình.

Nói tóm lại câu hỏi khiêu khích là câu hỏi tìm ra được mâu thuẫn nội tại của chủ đề mà bạn phỏng vấn. Câu hỏi khiêu khích đôi khi là mâu thuẫn của chính nhân vật mà bạn phát hiện trong quá trình thu thập thông tin và trong chính cuộc phỏng vấn của bạn.

Phóng viên:  Các nhà bào cần lưu ý gì khi đặt câu hỏi trong phỏng vấn thưa ông?

Ông Vũ Văn Quang: Để có một cuộc  phỏng vấn hấp dẫn người nghe, người xem, bạn không nên đặt câu hỏi quá dài vì sẽ làm cho đối tượng khó hình dung được trọng tâm câu hỏi. Một việc nữa rất quan trọng là câu hỏi của bạn chỉ nên có duy nhất một ý. Sẽ khó cho nhân vật khi câu hỏi của bạn gồm hai ba ý. Nhân vật sẽ không biết trả lời ý nào trước, ý nào sau và họ sẽ có xu hướng quên đi ý kia của bạn. Bạn cũng không nên sử dụng câu hỏi đóng. Với câu hỏi này đối tượng chỉ trả lời, có hoặc là không.

Phóng viên: Đề cuộc phỏng vấn thành công thì nhà báo phải chú ý những gì ?

Ông Vũ Văn Quang: Phỏng vấn là một nghệ thuật đặt câu hỏi. Qua cách đặt câu hỏi của nhà báo mọi người có thể đánh giá trình độ kiến thức của anh ta thế nào? Hơn nữa bạn phỏng vấn về vấn đề nào thì bạn cần phải hiểu rất rõ về vấn đề đó. Nhà báo hỏi không phải là do mình không biết mà hỏi để cung cấp thông tin cho công chúng. Theo tôi để cuộc phỏng vấn thành công, thứ nhất bạn cần tìm hiểu kỹ sự kiện, vấn đề mà tin, phóng sự hay phim tài liệu đang thực hiện. Việc đọc trên mạng, tài liệu và qua đồng nghiệp là ba kênh thông tin bạn nên tìm hiểu.

Thứ hai là khi tác nghiệp tại hiện trường bạn cần luôn quan sát, trò chuyện với những người liên quan, người chứng kiến. Câu hỏi thông tin sẽ xuất hiện tại hiện trường. Khi phỏng vấn phải luôn lắng nghe đối tượng trả lời, có khi trong nội dung trả lời của đối tượng lại loé lên một câu hỏi khác. Ngoài ra phải chuẩn bị những câu hỏi phụ để làm rõ câu hỏi chính. Đặc biệt đối với những cuộc phỏng vấn nói về những hạn chế, tiêu cực thường đối tượng hay trả lời loanh quanh, chung chung, né tránh. Gặp trường hợp này bạn phải nhắc đi nhắc lại câu hỏi. Khi đối tượng trả lời không đúng trọng tâm câu hỏi bạn phải lái cho họ trả lời đúng câu hỏi của mình.

Phóng viên:  Khi đối tượng yêu cầu nhà báo phải đặt câu hỏi trước để họ có thời gian chuẩn bị, ông sẽ ứng xử thế nào?

Ông Vũ Văn Quang: Khi tác nghiệp việc cơ sở, đơn vị, đối tác yêu cầu có những câu hỏi trước cuộc phỏng vấn là việc bình thường. Khi đó chúng ta hãy nêu rõ mục đích cuộc phỏng vấn cho chuyên mục nào, đăng ở báo nào, phát sóng ngày giờ nào trên kênh sóng nào… Thậm chí nên công khai cuộc phỏng vấn sẽ phát trọn vẹn hay trích sử dụng trong phóng sự. Kinh nghiệm là chỉ đặt những câu hỏi chính còn những câu hỏi thêm hoặc những câu hỏi phụ sẽ thực hiện trong cuộc phỏng vấn. Bạn có quyền đặt thêm những câu hỏi như: Ông, bà có thể nói rõ hơn về vấn đề a hay vấn đề b…?

Phóng viên:  Thế còn khi gặp đối tượng khó tính, họ không có thiện chí hợp tác với báo chí thì nhà báo phải làm gì để buộc họ phải trả lời phỏng vấn.

Ông Vũ Văn Quang: Đây là một ca khó! Tuy nhiên nhà báo cần thuyết phục nhân vật của mình. Hãy cho họ biết mục đích mà bạn muốn phỏng vấn, Rằng bạn đang cần sự thật khách quan cho vấn đề mọi người đang quan tâm. Cũng nên giải thích cuộc phỏng vấn sẽ mang lại lợi ích cho xã hội, địa phương, doanh nghiệp và người dân. Ngoài ra bạn còn phải đặt được những câu hỏi đúng “ Tầm” của nhân vật. Tầm ở đây cần được hiểu là vị trí công tác, uy tín thật của nhân vật, kiến thức thật của nhân vật. Bạn chỉ cần lưu ý một việc nhỏ. Tại sao cả nước có rất nhiều nhà sử học nhưng xuất hiện trên các kênh truyền hình chỉ có một vài người? Nhà báo cũng cần có tầm trong giao tiếp, tác nghiệp. Nhà báo phải ý thức trong xây dựng uy tín, thương hiệu của chính mình. Nếu có uy tín bạn sẽ dễ dàng thuyết phục nhân vật trả lời các câu hỏi mà bạn muốn hỏi…

Phóng viên: Xin trân trọng cám ơn ông.

                                                                             Hoàng Mai ( Thực hiện)