Sau đây, chúng tôi xin giới thiệu một số mẩu chuyện nhỏ về cuộc đời ông.

 Ông nội của Chekhov là một nông nô

Gia đình Chekhov xuất thân từ tỉnh Voronezh ở miền trung Nga. Trong suốt thế kỷ XVII, tổ tiên của Chekhov sống ở làng quê. Ông của nhà văn, Egor Mikhailovich, là một nông nô, nhưng về sau đã mua lại tự do cho mình và cả gia đình. Ông của Chekhov, rõ ràng, là người có học đầu tiên trong làng, chính điều này đã giúp ông trở thành người tự do và giáo dục con cái nên người. Chekhov không bao giờ quên nguồn gốc của mình. “Trong tôi có dòng máu muzhik”, – Chekhov viết cho chủ xuất bản A. S. Suvorin vào tháng 3 năm 1894.

 Hồi học đại học Chekhov chỉ bị hai điểm ba

Năm 1879, Anton Chekhov vào học khoa y Trường Đại học Moskva, nơi ông được học với những giáo sư nổi tiếng nhất thời đó. Chekhov học rất giỏi, trong học bạ của ông điểm 5 nhiều hơn điểm 4. Nhìn vào sổ học bạ của ông còn được lưu giữ đến ngày nay, ta thấy trong kỳ thi hết năm thứ nhất, điểm số của Chekhov như sau: Sinh vật 5, Động vật học 5, Hoá học 5, Kiến thức y học 5, Vật lí 4, Khoáng vật học 4, Tiếng Đức 4; chỉ duy nhất có một điểm 3 về Giải phẫu học. Trong suốt thời kỳ sinh viên, Chekhov chỉ bị thêm một điểm 3 nữa về môn Lý thuyết giải phẫu ở năm thứ ba.

 Chekhov được trao giải thưởng Pushkin với tập truyện ngắn “Trong bóng hoàng hôn”

Năm 1888, Chekhov đoạt giải thưởng Pushkin danh giá do Viện Hàn lâm trao tặng cho tập truyện ngắn “Trong bóng hoàng hôn”. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử văn học Nga, một tác giả truyện ngắn được trao giải này. Chekhov viết cho nhà văn Grigorovich: “Giải thưởng đối với tôi, tất nhiên, là một niềm vui, và nếu nói rằng nó không làm tôi phấn khởi là nói dối… Từ hôm qua đến nay tôi đi đi lại lại như kẻ đang yêu, không làm gì, chỉ nghĩ ngợi”.

Chekhov gặp Chaikovsky năm 1888: hoá ra, nhạc sĩ nổi tiếng biết và thích tác phẩm của nhà văn trẻ, thậm chí trước đó một năm, ông đã gửi một lá thư khen ngợi, quả thật thư không đến tay người nhận.

            Chính Chekhov nhiều lần thừa nhận rằng ông yêu nhạc Chaikovsky “kinh khủng”. “Tôi sẵn sàng cả ngày lẫn đêm đứng gác danh dự bên bậc thềm của ngôi nhà, nơi Chaikhovsky sống, tôi vô cùng kính trọng ông”, – nhà văn viết.

Chekhov tặng Chaikovsky tập truyện ngắn thứ tư của mình “Những kẻ cau có”; ngoài ra, họ thường xuyên trao đổi thư từ cho nhau. Trong một bức thư gửi Chaikovsky, Chekhov viết: “Xin gửi anh bức ảnh và cuốn sách, tôi có thể gửi cả mặt trời, nếu nó thuộc về tôi”.

 Vinh quang quốc tế đến với Chekhov sau khi qua đời, vào những năm 20 của thế kỷ trước

“Tác phẩm của tôi sẽ được đọc khoảng 7, 7,5 năm nữa, sau đó sẽ bị lãng quên”, – có lần Chekhov nói. Nhưng ông đã nhầm: ngay sau khi qua đời, vào những năm 20 của thế kỷ trước, vinh quang quốc tế đã đến với nhà văn – ông bắt đầu được đọc, xuất bản, dựng kịch, người ta bắt đầu nói về ông. Có thể, Chekhov đến với châu Âu từ làn sóng di cư đầu tiên của người Nga, hay, nói như nhà văn Aleksey Tolstoy, điều đó diễn ra vào đầu cuộc Chiến tranh thế giới lần thứ nhất, khi quân đồng minh vội vã cần đến “tâm hồn Nga”. Chekhov hợp với thị hiếu người Anh nhất. Theo đạo diễn Richard Eyre, “sân khấu Anh xâm chiếm Chekhov giống như sân khấu Nga xâm chiếm Shakespeare”.

 Tolstoy “không thể chịu nổi” kịch của Chekhov

Nhiều người đương thời cảm thấy các vở kịch của Chekhov có cái gì đấy kỳ quặc. Mà bản thân nhà văn cũng không phủ nhận sự khác thường của chúng: ”Tôi sẽ viết một cái gì đấy kỳ quặc”, – ông viết cho Suvorin, ám chỉ vở “Hải âu”. Về sau Tolstoy nhận xét về vở kịch này như sau: “Hải âu” của Chekhov thật vớ vẩn, không ra gì… “Hải âu” rất dở… Hay nhất là đoạn độc thoại của nhà văn, đó là những nét tự truyện, nhưng trong vở kịch nó nửa quê nửa tỉnh”.

Tolstoy coi Chekhov là một ”nghệ sĩ vô song”, thậm chí gọi ông là “Pushkin trong văn xuôi”, thừa nhận rằng Chekhov đã tạo ra “bút pháp mới”. Nhưng ngay cả khi hiểu rằng Chekhov là một cái gì đấy hoàn toàn khác so với Turgenev, Dostoyevsky hoặc chính mình, Tolstoy vẫn không thể thừa nhận nghệ thuật kịch của Chekhov.

Một lần, Chekhov đến thăm Tolstoy bị ốm ở Gasper. Trước khi chia tay, Tolstoy bảo Chekhov hôn ông, sau đó ghé sát tai nhà văn và nói: “Nhưng dù sao tôi cũng không thể chịu được những vở kịch của anh. Shakespeare viết rất kém, anh còn kém hơn!”

                                                                Chekhov từ chối danh hiệu viện sĩ

Năm 1900, Chekhov được bầu viện sĩ danh dự Viện Hàn lâm Petersburg, nhưng chỉ hai năm sau ông từ chối danh hiệu đó vì vụ bê bối liên quan tới Maxim Gorky. Vấn đề ở chỗ, tháng 2 năm 1902, Viện Hàn lâm phong tặng Gorky danh hiệu viện sĩ danh dự về văn học, nhưng đến tháng 3 lại tuyên bố danh hiệu đó không có hiệu lực vì những nghi vấn chính trị. Hành động này đã gây ra sự phản ứng mạnh mẽ của xã hội, còn hai viện sĩ Chekhov và Korolenko đã công khai tuyên bố từ chối danh hiệu của mình để phản đối quyết định đó.

Nhiều người đương thời của Chekhov nói về lòng mến khách khác thường của ông và sự quan tâm mà nhà văn dành cho mỗi người đến chơi nhà ông. Chukovsky viết: “Ông ấy mến khách, như một đại quan”.

Tại điền trang Melikhov, nơi nhà văn đã sống 7 năm với gia đình mình, dòng khách khứa không bao giờ dứt: họ là những người quen biết lẫn không quen biết đến theo lời mời của chính Chekhov, hoặc chỉ cốt để xem mặt nhà văn nổi tiếng.

Về một trong những vị khách không mời như vậy, nhà báo Menshikov, em trai nhà văn viết: “…và bỗng nhiên một “người trong bao” đúng nghĩa nhất đến nhà chúng tôi: một viên chức, ông ta đi đôi ủng cao su rộng, khoác chiếc áo bông ấm với chiếc cổ dựng lên và tay cầm chiếc ô che mưa rất to, mặc dù thời tiết đang mùa hè khô khốc. Ở Melikhov mọi người thở phào khi ông ta ra về”.

Nhiều người thân của gia đình Chekhov và các văn nghệ sĩ thích đến chơi  ở Melikhov – Levitan, Gilyarovsky, Braz, Nemirovich-Danchenko, Shcheglov, Potanenko, cả người vợ tương lai của nhà văn Olga Knipper cũng đến đây.

Theo hồi ức của một trong những người đương thời, ở Melikhov, Chekhov “tiếp nhiều khách đến mức tưởng như nhà ông là một khách sạn”. “ Người ta ngủ trên đi-văng, trong tất cả các phòng, thậm chí trong các phòng ngoài”.

          Chekhov đã tạo ra “bước ngoặt trong văn học”

Văn xuôi Chekhov khiến người đương thời ngạc nhiên bởi sự ngắn gọn và tính giản dị. Sự ngắn gọn của ông đối lập với những gì được đánh giá và coi trọng nhất trong thời đại ấy – đó là thể loại tiểu thuyết nhiều tập, dài hơi, được đọc “mấy mùa đông liền”. Sự ngắn gọn của Chekhov làm nhiều người bối rối. Khi bà Olga Kinpper, vợ nhà văn, phàn nàn về điều đó, Chekhov giải thích: “Đó là vì nét chữ của anh nhỏ…”.

           Nhà văn Dmitry Grigorovich gọi các truyện ngắn của Chekhov là “bước ngoặt trong văn học”. Vốn thán phục các tác phẩm của Chekhov, năm 1886, Grigorovich viết cho nhà văn: không nghi ngờ gì nữa, Anh có một tài năng thực sự, tài năng ấy đưa anh tiến xa trong số các nhà văn thế hệ mới”. Bức thư của Grigorovich khiến Chekhov tự tin. Sau khi Chekhov qua đời, Tolstoy nói về tác phẩm của ông: “Theo tôi, ông ấy đã tạo ra một bút pháp mới, hoàn toàn mới cho cả thế giới mà tôi chưa gặp ở đâu…”

 Chekhov có gần 50 bút danh

Khi công bố các truyện ngắn và “tiểu phẩm hài hước” của mình trên các tạp chí, Chekhov “hoạt động” dưới các bút danh. Giấu đi tên thật của tác giả, chúng góp phần mua vui cho độc giả, tạo cho các tác phẩm một hiệu quả hài hước lớn. Trí tưởng tượng của Chekhov không có giới hạn: Shiller Shekspirovich Gete, Shampansky, Dyadenka…Chekhov gọi đó là những “biệt danh” mà ông dùng để ký dưới các tác phẩm của mình.

Tổng cộng Chekhov có gần 50 bút danh, nổi tiếng nhất trong đó, tất nhiên, là “Antosha Chekhonte”. Chekhov không chỉ dùng bút danh này trong nhiều truyện ngắn hài hước của mình mà cả trong hai tuyển tập truyện ngắn đầu tay – “Những truyện cổ tích Melpomena” (1884) và “Những câu chuyện pha tạp” (1886).

Những tác phẩm đầu tiên của Chekhov được ký bằng tên thật, xuất hiện trên tạp chí “Thời mới”, theo yêu cầu của nhà biên tập A.S. Suvorin. Như vậy, “những tác phẩm nghiêm túc” của Chekhov bắt đầu được công bố bằng tên thật, còn những câu chuyện hài hước – vẫn bằng bút danh như trước.

Trong truyện ngắn “Phúc bồn tử”, Chekhov viết:  “Sau cánh cửa của mỗi con người thoả mãn, hạnh phúc cần có một người nào đó đứng đấy, tay cầm chiếc búa và gõ liên tục để nhắc nhở rằng còn có những con người bất hạnh”. Bản thân nhà văn luôn luôn nhớ tới điều đó và hoạt động từ thiện của ông không chỉ giới hạn bằng nghề bác sĩ.

Ví dụ, năm 1891-92, do mất mùa và hạn hán, ở hai tỉnh Nizhegorod và Voronezh đã xảy ra nạn đói khủng khiếp, Chekhov đã tổ chức quyên góp cho những người bị đói và tự mình đi đến nơi xảy ra tai hoạ. Tại làng Melikhov, nơi nhà văn mua một điền trang, ông đã tổ chức một trạm y tế thực sự, hàng ngày từ 5 – 9 giờ sáng ông khám bệnh và cấp thuốc. Ngoài ra, Chekhov còn đến thăm hỏi những người gặp khó khăn cần ông giúp đỡ, nhiều khi đi xa hàng chục dặm.

Năm 1892, nạn dịch tả hoành hành vùng trung Nga, Chekhov đã làm bác sĩ phòng bệnh, ông được uỷ nhiệm đến 25 ngôi làng, 4 nhà máy và 1 tu viện, kiểm tra vệ sinh các căn nhà, xây dựng các lán phòng dịch, vận động những người giàu đóng góp tiền để chữa bệnh.

Cũng tại làng Melikhov, Chekhov đã bỏ tiền xây được ba ngôi trường cho con em nông dân, một tháp chuông và một kho cứu hoả. Còn tại thành phố Taganrog quê hương, theo sáng kiến của nhà văn người ta đã xây dựng một thư viện công cộng và Chekhov đã hiến tặng hơn 2000 cuốn sách của mình, trong đó có nhiều ấn phẩm quý hiếm có bút tích của nhà văn.

Ở Yalta , ngay cả khi bị bệnh nặng nhà văn vẫn không ngừng giúp đỡ mọi người. Ông tham gia vào việc xây dựng nhà an dưỡng cho những người nghèo và đỡ đầu những bệnh nhân nơi khác đến Yalta.

Một thời gian dài, Chekhov tìm thấy trong nghề y cả nguồn thu nhập chính lẫn thiên chức của mình, còn ông coi các truyện ngắn, tiểu phẩm, truyện vui như một cách làm thêm. Có một câu nói nổi tiếng của Chekhov: “Y học là người vợ hợp pháp của tôi, còn văn học là tình nhân”. Thế nhưng dần dần “sự phân phối lực lượng” đã thay đổi – và bác sĩ trở thành nhà văn. Tấm biển bác sĩ đã biến mất khỏi cánh cửa nhà Chekhov vào tháng 1 năm 1886. Sau khi trở về từ đảo Sakhalin năm 1890, Chekhov viết: “Tôi bỏ cả nghề y…”. Nhưng trên thực tế, Chekhov vẫn tiếp tục làm bác sĩ suốt cả đời mình, tham gia các đại hội của giới y học và tìm hiểu các phát minh trong lĩnh vực này. Ông điều trị cho người bệnh tại vùng ngoại ô Melikhov, giúp đỡ người bệnh ở Yalta. Thậm chí trước khi chết, mùa xuân năm 1904, từ Yalta ông viết cho một người bạn: “Nếu khoẻ, tháng 7 hoặc tháng 8 tớ sẽ đi Viễn Đông không phải với tư cách một phóng viên, mà là bác sĩ”.

 Trần Hậu