Nhà báo Vũ Quang:  Điều khiến tôi tò mò là ai là người hướng nghiệp cho chị?

Nhà báo Trần Hà: Tôi xin phép thay một chút câu hỏi của nhà báo Vũ Quang. Thay từ Ai ( Who) bằng Điều gì ( What). Kể ra thì hơi dài và cũng buồn cười nữa.Là ngày bé tí, tôi thường đến nhà bà ngoại chơi. Nhà bà ở quê và tường nhà được làm bằng đất bùn, không trát vôi. Thế nên, xin được tờ báo cũ nào, bà đều dán lên những chỗ quan trọng nhất nhà ( báo ngày đó hiếm, lại ở quê, nên có được tờ báo giấy là quý lắm). Từ lúc nào, tôi cũng trở nên quý và ngưỡng mộ những tờ báo đó.  Những bức ảnh thì mờ mịt và  chỉ lác đác, nhưng tôi đọc tất cả những gì trên đó, cho dù chưa hiểu gì. Từ những tin về Đại hội Đảng đến tin về hợp tác xã v.v ( lúc đó tôi khoảng lớp 2,3 gì đó). Tôi ước được như những người tạo ra những trang báo đó.

Tuy nhiên, nếu mà nói đó là lý do chính thì không hẳn. Vì tôi thực sự là thích đọc, thích viết từ nhỏ. Lớn lên một chút, tôi cũng tập tành viết cho các tờ báo như Thiếu Niên Tiền Phong hay Hoa Học Trò. Nhưng mà viết ra chỉ để đó chứ sợ không dám gửi. Tôi ước mình còn giữ được những “tác phẩm”đầu tay đó…

 Nhà báo Vũ Quang: Trường đai học mà chị theo học giúp ích gì cho nhà báo Trần Hà?

Nhà báo Trần Hà: Tôi học Đại học Ngoại ngữ, Thanh Xuân, nay là Đại học Hà Nội. Đó không phải là trường tôi muốn học ngay từ đầu. Mà tôi muốn học báo chí hoặc Luật. Nhưng vì hồi đó, những trường tôi thích lại không thi khối D ( môn Toán, Văn, Ngoại ngữ), nên tôi thi vào Đại học Hà Nội, khoa tiếng Anh. Nó như là cơ duyên vậy. Vì quả thực sau này nếu không có ngoại ngữ là tiếng Anh đó, tôi có lẽ đã không được nhận vào Đài. Vì lúc mới vào, tôi được làm cộng tác viên ở vị trí Biên tập tin Quốc tế của phòng Kinh tế, Ban thời sự. ( Phòng Kinh tế đó sau này là VTV24)

Tôi nghĩ làm tin Quốc tế thực sự đã là cái nền khá vững để sau đó tôi có thể làm các phóng sự trong nước. Và sau này, khi bắt đầu các tin bài trong nước, văn phong, hay cách làm của tôi ít nhiều cũng ảnh hưởng từ những gì mà tôi làm các tin tức quốc tế trước đó. Sự ảnh hưởng mà theo chủ quan của tôi là tích cực.

 Nhà báo Vũ Quang: Theo chị sự thật là gì?

Nhà báo Trần Hà: Chắc nhà báo Vũ Quang muốn hỏi tôi là sự thật với báo chí là gì. Nếu là thế, tôi chỉ nghĩ đúng một điều: Viết những thứ mình thấy đúng với lòng mình. Nghe thì có vẻ giáo điều. Nhưng từ những trải nghiệm của mình, tôi tâm đắc với điều đó và cố gắng làm theo.

Nhà báo Trần Hà: Một ngày của tôi bắt đầu từ 8h tối hôm trước. Quả thật là thế vì đặc thù công việc thôi. 8 giờ tối của tôi là khoảng 8h sáng, bắt đầu ngày mới ở VN. Và đó cũng là lúc tôi và các đồng nghiệp bên này sẵn sàng cho các bản tin. Ngày ở Mỹ đi quay, tối về viết, hay chuẩn bị lên sóng trực tiếp là bình thường. Kể cả là 2 hay 3 giờ đêm. Đặc thù múi giờ bị lệch như thế nên tôi cứ tự ví mình như con cú vậy. Có những ngày thì chúng tôi có thể làm xuyên đêm, rồi

ngủ bù vào ban ngày. Nhưng cũng còn tuỳ, vì đã có ngày khi tôi về nhà lúc 4h sáng sau 1 chuyến bay đêm 6 tiếng. Nhưng đến 9h sáng đi làm sự kiện tại Liên Hợp Quốc luôn. Những lúc đó thì chỉ còn cách là sẽ ngủ bù vào… ngày nào rảnh vậy.

Nhà báo Trần Hà: Tôi thấy mình đã quá may mắn khi được làm báo trong một thời đại đầy ứ thông tin, từ mọi nguồn như hiện nay. Càng may mắn hơn khi được tác nghiệp tại một nơi được gọi là Trung tâm của mọi trung tâm báo chí, là New York. Thế nên, việc Tìm tin và Có tin không quá khó, Dùng tin mới là điều quan trọng. Dùng ở đây là khai thác, nhìn nhận tin đó như thế nào, để có góc nhìn riêng, câu chuyện riêng,  cũng cùng tin đó. Thời đại này, tôi nghĩ tiêu chí báo chí cũng đã thay đổi rồi. Tin nhanh, nóng không nên là đầu tiên nữa. Bởi mạng xã hội như Facebook, Twitter,… đang chiếm ưu thế vượt trội về tốc độ. Báo chí chính thống không thể đuổi kịp về độ nhanh. Nhưng thế không có nghĩa mạng xã hội thay thế được báo chính thống. Chúng ta sẽ áp đảo họ ở cách khai thác câu chuyện. Lật đi lật lại câu chuyện. Và theo đuổi nó đến cùng. Vấn đề nhất vẫn là mỗi nhà báo phải có góc nhìn. Tôi vẫn thích cách mà báo chí Mỹ khai thác chuyện. Cùng một tin, nhưng mỗi báo khác nhau. Họ hoàn toàn “không mặc đồng phục” cho tin tức. Bởi họ không thể làm thế nếu muốn tồn tại ở môi trường báo quá cạnh tranh như Mỹ. New York Post sẽ không bao giờ ra được, và họ cũng không đặt ra mục tiêu phải ra những bài điều tra dạng “bom tấn” như loạt bài nghi vấn trốn thuế của ông Donal Trump như New York Times. Nhưng nếu muốn tìm những thông tin kiểu như bà Hillary mặc đồ hãng nào trong lần tranh luận vừa qua… thì phải tìm New York Post.

Đúng là báo nào khi ra đời thì cũng có tôn chỉ, mục đích riêng. Nhưng đề ra và theo được hay không là hai chuyện hoàn toàn khác nhau. Báo Mỹ từ tờ to đến nhỏ, đặc trưng là tiêu chí sống còn của họ. Nên tôi nói, họ không mặc Đồng Phục Cho Thông Tin là vì thế.

Nhà báo Trần Hà: Tôi thích phỏng vấn người dân vì họ nói đời và thật. Từ khi làm Phóng viên Thường trú tại Mỹ, có lẽ lượng người dân tôi phỏng vấn được đã có thể tính đến con số hàng trăm. Tôi thường không thích những cuộc phỏng vấn đã được lên lịch thậm chí lên câu hỏi trước. Tuy nhiên, có một cuộc phỏng vấn tôi nhớ mãi. Đó là với tỷ phú Mỹ Willbur Ross. Ấn tượng không phải ông ấy là tỷ phú. Mà là cách ông ấy nói chuyện. Đầu tiên, tôi nghĩ, với những người nổi tiếng như thế này, chỉ phỏng vấn đúng những gì đã trao đổi qua email rồi về. Nên không mấy hứng thú. Nhất là ngay khi gặp, ông ấy nói, bạn có 20 phút cho cuộc phỏng vấn. Thế mà, 20 phút, tôi hoàn toàn bỏ hết kịch bản câu hỏi đã chuẩn bị. Để hỏi những thứ tôi cần và muốn hỏi. Ông ấy trả lời hết, đầy sôi nổi. Kể cả những câu mà theo tôi là hơi “nhạy cảm”. Rồi bất chợt ông ấy khen tôi mặc chiếc vest đẹp. Tôi bảo: Đây là hàng Made in Vietnam, may ở Việt Nam nhưng lại là thương hiệu Mỹ. Thế là chúng tôi lại chuyển qua chủ đề về khoản đầu tư vào ngành may mặc của ông ấy, trong đó có Việt Nam. Tôi cứ mong là phỏng vấn vui vẻ như thế thì ông ấy sẽ quên vấn đề 20 phút cho tôi. Nhưng rồi, đúng 20 phút, ông ấy đứng lên, bắt tay, cảm ơn và nói đi có việc. Quay lại từ đầu câu hỏi của anh Vũ Quang thì hoá ra tôi vẫn thích những cuộc phỏng vấn mang tính ngẫu hứng, tự nhiên. Và cả phỏng vấn tỷ phú Willbur Ross và phỏng vấn người dân Mỹ, tôi đều tìm thấy điều đó.

Nhà báo Trần Hà: Chiếc mic bất ngờ lăn ra hỏng, hay những cú làm trực tiếp từ thiết bị Streambox, bất ngờ không thể kết nối với trường quay. Nỗi lo đầu, may mắn chưa xảy ra. Nhưng Streambox không kết nối do tín hiệu kém thì đã từng. Tất nhiên có cách xử lý là dùng điện thoại kết nối, không có hình. Nhưng đó là điều không ai mong muốn. Thay đổi kịch bản đã đành, nhưng nhiều khi không thể chuyển tải hết nội dung câu chuyện nếu không có hình. Ví dụ, tôi đang nói về bão tuyết, giữa trời bão, hình không có thì rất phí.

Nhà báo Trần Hà: Tổng thư ký Liên hợp quốc ông Ban-Ki-Moon. Tôi đã đọc rất nhiều về ông ấy, từ cả trước và sang Mỹ nhận công tác. Thấy ông ấy là người thật đặc biệt. Nhưng chắc là tôi sẽ không còn dịp được phỏng vấn ông ấy với tư cách là Tổng thư ký Liên hợp quốc nữa vì sang năm là ông Ban Ki Moon hết nhiệm kỳ. Mà biết đâu khi ông ấy hết nhiệm kỳ, cơ hội để tôi được phỏng vấn sẽ dễ hơn. Vì ông ấy không còn quá bận như bây giờ.

Nhà báo Trần Hà: Các tờ báo Mỹ, như New York Times, Nhật báo phố Wall, Bưu điện Washington, Bưu điện New York, rồi CNN, ABC, CNBC là những thứ tôi buộc phải đọc, xem hàng ngày. Rồi Facebook, Twitter, Instagram… cũng là những thứ tôi không bỏ qua. Vì tin tức trong ngày là những thứ tôi phải nạp, trước khi quyết định Thường trú New York sẽ làm gì, triển khai phóng sự, hay vệt phóng sự nào trong ngày. Nếu là một phóng sự thì còn đơn giản. Nhưng nếu là vệt, cho các bản tin trong Đài thì sẽ phức tạp. Quyết định ai sẽ làm gì, kiểu tin gì sẽ triển khai: Tin hiện trường, chỉ cần dẫn, hay ghi nhanh, hoặc cụm phỏng vấn, hoặc trực tiếp bình luận, hay phóng sự chuyên sâu? Hoặc tất cả những thứ này gộp lại để phân bố đều cho các bản tin, các kênh sóng trong Đài? Tất cả đều phải quyết định sớm, nhanh. Nên nếu mà nhà báo Vũ Quang hỏi tôi cập nhật kiến thức gì thường ngày thì tôi chỉ có thể nói là Tin tức. Một mớ hổ lốn tin tức từ tất cả các nguồn. Sau đó tôi sẽ tự lọc ra và chắt những thứ tôi cho là tốt nhất để thực hiện và truyền về nhà.

Ngoài ra, thì nếu có thời gian, tôi cũng thường đọc các sách về nghề báo, truyền hình trong kỷ nguyên hiện đại. Vừa đọc, vừa thực hành những thứ mình làm sẽ nhớ và hiệu quả,hơn là chỉ có đọc. Nhưng thú thật, tôi không đọc được liên tục. Tôi đọc nhiều, nhưng lại đọc theo tâm trạng. Nên việc đọc hết một cuốn sách trong thời gian ngắn với tôi luôn là thách thức. Hiện tôi có khoảng chục quyển sách dở dang.

Nhà báo Trần Hà: Chuyến đi Hy Lạp làm về khủng hoảng kinh tế 5 năm trước cho chương trình Tạp chí Kinh tế cuối năm để lại cho tôi nhiều ấn tượng. Đất nước đẹp với những câu chuyện Thần thoại, nhưng khi tôi đến, một thủ đô Athens với những dãy nhà, cửa hàng trống và hoang. Vì những người chủ đã bị phá sản do khủng hoảng. Lúc đó, đứng ở một dãy nhà trống hoác, tôi đã dẫn một câu: Con người làm ra nhiều và cũng phá đi nhiều thứ quá. Một đất nước của các vị thần, nhưng giờ chẳng vị thần nào cứu được họ. Tôi không đưa đoạn này lên sóng vì không hợp với kết cấu bài viết.

Tôi vẫn mong trở lại Hy Lạp, để xem, sau  đỉnh điểm khủng hoảng, họ đứng dậy bằng cách nào. Hay được trở lại gia đình, có cô con gái có 3 bằng Đại học, không xin được việc, phải bỏ nhà ra nước ngoài kiếm sống như phần lớn thanh niên có học tại Hy Lạp.

Tôi không nghĩ chuyến đi 10 ngày đó giúp tôi thay đổi điều gì. Nó chỉ đơn giản là đánh thức nhiều cảm xúc vốn có sẵn trong tôi. Và tôi gọi đó là chuyến hành trình tìm về cảm xúc của chính mình…

Nhà báo Trần Hà: Tôi có thể bật ra ngay câu trả lời khi nhà báo Vũ Quang hỏi tôi câu này. Khác biệt nhất giữa tôi với các đồng nghiệp Mỹ, là họ rất cao lớn. Tôi thì thấp bé. Nói vui vậy thôi, làm việc ở Mỹ, tôi học được một điều mà tôi khá tâm đắc: Đó là nên so sánh mình với chính mình, mà không đem mình đi so sánh với người khác. Theo cái cách ấy, thì tôi tự thấy mình tiến bộ hơn hẳn so với trước đây. Tôi phải cảm ơn các đồng nghiệp Mỹ, hay chính xác là môi trường báo chí Mỹ về điều đó. New York chính xác là một trường dạy nghề và đào tạo nghề báo “đỉnh” nhất tôi từng biết. Mỗi khi có sự kiện gì lớn diễn ra, tôi đều tận dụng để “xem” các bạn Mỹ làm việc. Ví dụ lễ đón năm mới ở Quảng trường thời đại, CNN luôn là Đài làm tôi cho là chuyên nghiệp nhất. Họ có một trường quay di động rất lớn cho 2 MC lớn. Từ đó kết nối với các phóng viên quanh khu quảng trường đó. 2 người dẫn chính là Anderson Cooper và Kathy Griffin nói liền 3, 4 tiếng ở ngoài trời, trong cái lạnh suýt soát âm độ. Thế mà, họ vẫn dẫn mà như nói chuyện vui. Cảm giác như ngẫu hứng ngoài kịch bản vậy. Nhưng tôi biết, họ làm chi tiết, tỉ mỉ từng tí một. Mọi cái tưởng như là ngẫu hứng, nhưng thực ra đều là có trong kịch bản hết. Tính kế hoạch, chi tiết là thứ tôi khâm phục và muốn học hỏi các đồng nghiệp Mỹ. Rồi cách dẫn hiện trường của các phóng viên vệ tinh cũng đáng xem. Ví dụ: dẫn hiện trường, thường là chúng ta hay đứng một chỗ. Hoặc tự nhiên hơn là có thêm một vài động tác tay, hoặc là di chuyển, nhưng là di chuyển thẳng, đi lại về phía ống kính máy quay. Nhưng ở Quảng trường thời đại, nếu chỉ dẫn như thế, sẽ không thể diễn tả không khí sôi động, hừng hực quanh chúng ta. Và tôi thấy các bạn Mỹ dẫn bằng cách xoanh tròn. Quay phim cũng xoay tròn theo phóng viên. Cảnh dẫn lột tả được hết những gì cần nói. Tôi quan sát và thích học những thứ như thế. Nó nhỏ nhỏ, nhưng rất có ích cho tôi. Hay tôi nhớ năm trước New York phải đón trận bão lớn. Tôi cứ đón xem xem các Đài Mỹ, mà cụ thể là CNN sẽ triển khai như thế nào. Và tôi đã rất bất ngờ khi trường quay của họ là chiếc ô tô. Người dẫn trong chương trình bão hôm ấy đã không ngồi trong những trường quay “hoành tráng” của CNN như thường lệ. Mà họ chọn chiếc ô tô nhỏ, di chuyển khắp New York làm trường quay. Từ ô tô, người dẫn chính kết nối khắp nơi trong New York để kể câu chuyện về bão. Những khuôn hình ghi trong chiếc ô tô trường quay có thể giật, có thể rung lắc, mờ mịt vì mưa, nhưng người xem thấy rất thật, rất sống. Tôi hiểu vì sao khẩu hiệu và tôn chỉ hoạt động của CNN luôn là “đến tận hiện trường”.

Nhà báo Trần Hà: Tính chuyên nghiệp

Nhà báo Trần Hà: Là xem kênh Walt Disney với con gái lớn và đẩy nôi đi dạo với con gái nhỏ

Nhà báo Trần Hà: Câu hỏi của nhà báo Vũ Quang rất khó vào thời điểm này. Thú thực, tôi không thích cả 2 ứng cử viên Tổng thống năm nay. Có lý do khác nhau, nhưng một lý do tôi phải nói thật cảm nghĩ của mình dù có thể hơi ngây ngô, là họ quá già để làm Tổng thống. Tuy nhiên, tôi vẫn nghĩ bà Hillary Clinton thắng cuộc.

Nhà báo Trần Hà: Cuộc phỏng vấn dài nhất của chị Trần Hà là như thế nào? Trả lời: Chính là cuộc này. Dài nhất với những câu hỏi ấn tượng. Nhưng khác mọi khi, ở đây, tôi là người “bị” hỏi.