Phóng sự truyền hình là một câu chuyện bằng hình ảnh, phản ánh sự thật khách quan thông qua chủ quan của tác giả từ cách chọn chi tiết, cỡ cảnh, góc máy, động tác máy,dựng phim, lời bình.
Trong những khái niệm khác: phóng sự là thể loại báo chí phản ánh sự kiện, nhân vật bằng phương pháp miêu tả, tự thuật;
Phóng sự truyền hình là câu chuyện thật được kể lại bằng hình ảnh và âm thanh.

Nhà báo Hữu Thọ
Phóng sự truyền hình hiện đại là một câu chuyện thực sự thu hút công chúng thường có chủ đề gắn liền với xung đột và sự thay đổi. Những người làm việc trong ngành truyền hình Pháp luôn nhớ công thức dành cho phóng sự là một phút ba mươi giây ( 1′ 30”). Còn ở Việt Nam khoảng 10 năm nay phóng sự ngắn được quy định dưới năm phút ( 5′ ). Cùng với thời gian và sự nâng cao về trình độ chuyên môn, phóng sự ngắn của truyền hình Việt Nam rút ngắn xuống còn thời lượng ba phút ( 3′ ). Một bước tiến đáng ghi nhận!
Trong tác nghiệp các nhà báo truyền hình ( biên tập viên và quay phim) luôn xác định trọng tâm của phóng sự. Đây là yếu tố quan trọng hàng đầu bảo đảm sự thành công của một phóng sự. Vậy trọng tâm của phóng sự là gì?
Trọng tâm của phóng sự phải chắc chắn nguồn gốc, xung đột hay căng thẳng, trở ngại phải vượt qua, hành trình phải thực hiện. Trọng tâm của phóng sự là xác định khía cạnh của câu chuyện mà chúng ta kể cho công chúng với xung đột, mâu thuẫn của nhân vật chính.
Phóng sự đáng nhớ nhất thường có tiếng nói của người đến di dời, phá phách và cả người dân thường phải dời đi với cuộc sống bị xáo trộn. Đó là sự kết hợp thuyết phục nhất! Các phóng viên giàu kinh nghiệm làm phóng sự thường tiếp cận bằng cách kể những câu chuyện thông qua cuộc đời thực của những con người thực. Phóng sự của họ luôn có nhân vật cụ thể với thân phận khác nhau.Một phóng sự kể về lợi ích thuần túy của một con người bình thường lại cho biết về những gì diễn ra dưới bề mặt xã hội đang thay đổi.
Phỏng vấn khảo sát là công đoạn quan trọng nhất để chúng ta hình thành đề cương kịch bản của phóng sự truyền hình. Khi tự giới thiệu các nhà báo truyền hình nên tự giới thiệu mình rõ ràng và cho biết tại sao bạn liên hệ với họ. Hãy giải thích bạn cần họ giúp đỡ gì.
Khi trao đổi những nhà báo có kinh nghiệm thường dùng các câu hỏi đơn giản, sử dụng 5W và 1H; Bạn muốn có những thông tin nào? Cần chú ý có thái độ quan tâm, lịch thiệp, muốn tìm hiểu với đối tác và nhân vật trong phóng sự. Kết thúc trao đổi nhà báo cần kiểm tra tên, chức vụ, điện thoại; Kiểm tra nhân vật ở đâu trong những ngày tới, tuần tới; Hỏi nhân vật có thể giới thiệu người khác để bạn khai thác thêm. Một điều quan trọng bạn chớ quên cảm ơn nhân vật và nói bạn sẽ gọi lại hoặc đến gặp họ.
Trong quá trình khảo sát bạn nên dùng câu hỏi Tại sao như: Tại sao điều đó diễn ra? Tại sao anh ( chị) cảm thấy thế? Tại sao điều đó quan trọng? Tại sao người dân quan tâm?
Câu hỏi Tại sao giúp hiểu câu chuyện, mức độ tình cảm, xây dựng câu hỏi, đánh giá câu trả lời. Khác với các loại hình báo chí khác, nhà báo truyền hình cần biết cách khảo sát hình ảnh. Nói cách khác nhà báo viết thường chú ý từ ngữ còn nhà báo truyền hình lại tư duy bằng hình ảnh.
Trong quá trình khảo sát hình ảnh nên chú ý chi tiết: Tên, chức vụ, điện thoại, địa chỉ của nhân vật; Nói chuyện với người sẽ phỏng vấn; Suy nghĩ và tưởng tượng hình ảnh nào kể lại câu chuyện. Ngoài ra cần dự đoán tiếng ồn, cấm đường, an ninh tại hiện trường…; Kiểm tra sự tín nhiệm của chuyên gia và cuối cùng giữ gìn ghi chép, duy trì mối quan hệ, trả lại ảnh, tư liệu đã mượn.
Tại hiện trường bạn hãy quan sát kỹ những người xung quanh như xem họ đọc truyện, nói chuyện, đi mua bán. Bạn hãy đặt mình vào vị trí một máy quay phim và hình dung mình đang quay người đó, lấy khuôn hình từng hành động riêng lẻ. Hơn thế bạn tự hỏi khuôn hình nào là hình ảnh chủ chốt – cảnh chính diễn tả hành động, tâm trạng của nhân vật.
Với những nhà báo truyền hình họ luôn nghĩ đến một hành động khác và hình dung ra một hình ảnh tóm tắt hành động đó. Họ sắp xếp theo thứ tự nào đó để kể câu chuyện một cách hấp dẫn. Hãy dùng kịch bản phân cảnh ( story board) để phác họa những hình ảnh chính. Họ kể câu chuyện một cách đơn giản chỉ bằng sáu hình ảnh trên kịch bản phân cảnh.
Tóm lại, hãy hỏi nhiều lần: “ Cái gì sẽ xảy ra? Tôi sẽ thấy cái gì? Chúng ta sẽ ghi hình cái gi?”
Nhà báo truyền hình luôn nhìn hình ảnh với bốn ý nghĩa:
•Thực tế: Chuyển tải thông tin trực tiếp.
•Môi trường: Tạo dựng bối cảnh như Hồ gươm, chợ Bến Thành…
•Diễn giải: Liên tưởng của hình ảnh như bước chân âu lo, bước chân nặng nề…
•Tượng trưng: Như Quốc kỳ, biểu tượng của công ty…
Trong phim tài liệu ” Sông Đà ngày mới” Tôi là người trực tiếp phỏng vấn Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải. Đây là cuộc phỏng vấn được trích trong phim trình chiếu trong buổi lễ ra mắt Tập đoàn công nghiệp xây dựng Việt Nam ( Ngày 15/3/2010). Câu hỏi đầu tiên: Thưa Phó thủ tướng tại sao chúng ta phải thành lập các tập đoàn kinh tế? câu trả lời của Phó thủ tướng cho công chúng biết được ý chí của chính phủ khi thành lập các tập đoàn kinh tế trong thời điểm năm 2010. Tuy nhiên vì những nguyên nhân khác nhau sau hai năm chính phủ buộc phải ra quyết định giải tán các tập đoàn kinh tế! ( 2013)
Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải năm 2010
Câu hỏi trong phóng sự truyền hình có cần xuất hiện trong phóng sự không? Đó là câu hỏi có giải đáp rất đơn giản: Nếu câu hỏi của nhà báo có ý nghĩa dẫn dắt câu chuyện hoặc có tác dụng làm sáng tỏ nội dung của phóng sự thì bạn có thể đưa câu hỏi vào phóng sự.
thông thường các phóng sự thường cắt câu hỏi của nhà báo do muốn tăng tiết tấu hoặc rút ngắn thời lượng của phóng sự.
Phỏng vấn trong phóng sự có tác dụng làm tăng tính chân thực qua các nhân vật. Việc “cắt” câu trả lời của nhân vật có một nguyên lý cơ bản: Đoạn phỏng vấn không lặp lại lời bình. Phỏng vấn trong phóng sự còn đòi hỏi những câu hỏi ” Thông tin” nhằm chi tiết hóa trọng tâm của câu chuyện mà chúng ta muốn kể cho công chúng.
Điều vô cùng quan trọng là kỹ năng đặt câu hỏi đúng tầm nhân vật. Vậy : ” Thế nào là đúng tầm”. Khái niệm “tầm” khá định tính. Định lượng của “tầm” là : Vị trí, chức vụ, chức danh anh ( chị) ta đang nắm giữ, kiến thức, kinh nghiệm thực, uy tín cá nhân, uy tín xã hội thực …
Nếu bạn đặt câu hỏi quá “tầm”, bạn làm khó nhân vật; Câu hỏi dưới “tầm” bạn sẽ bị nhân vật coi thường!
Để phóng sự chân thực và khách quan, bạn đừng bao giờ mớm lời, gợi ý cho nhân vật trong phỏng vấn. Nếu làm như vậy bạn đã vi phạm đạo đức báo chí, đánh mất giá trị chân thực của phóng sự.
Góc máy quay phim trong phỏng vấn đẹp và ấn tượng với công chúng truyền hình là góc máy qua vai. Vị trí máy quay phim trong phỏng vấn là góc máy nằm ngang với tầm mắt của nhân vật. Các cỡ cảnh cần thay đổi vào thời điểm nhà báo đặt câu hỏi. nói cách khác máy quay phim thay đổi cỡ cảnh khác nhau như trung cảnh, cận cảnh…
Để kết thúc bài viết này tôi xin lưu ý với các đồng nghiệp một câu khẳng định của những nhà báo có kinh nghiệm : ” Không có người trả lời tồi, chỉ có những người phỏng vấn tồi!” Xin đừng bao giờ đổ lỗi cho nhân vật nói dở! Hãy tự hỏi mình xem câu hỏi đã phù hợp với nhân vật của bạn!
Nếu quan tâm xin bạn hãy tham khảo hai bài viết khác của tôi ” Sáu kỹ năng trong phỏng vấn” đăng trên website: daotaotruyenhinh.vn trong tiểu mục “ tài liệu học tập”.
Vũ Quang – VTV
Facebook Comments