Phó giáo sư tiến sĩ Đỗ thị thu Hằng

1. Đặc điểm của chương trình tin tức

– Là tập hợp của những tin tức mới nhất, nóng hổi nhất

Bản thân những tin tức nóng hổi đã có một sức hấp dẫn đối với công chúng. Các nghiên cứu công chúng gần đây cho thấy rất nhiều người chờ đợi, đón nghe các bản tin, chương trình tin tức để xem xem vàng có tăng giá thêm không hay có sự sụt giá, có thêm nạn nhân nào chết trong một vụ tai nạn đã được đưa chiều qua hay không,…

Tuy nhiên, sức nóng của dòng thông tin thời sự cũng tạo ra áp lực đối với người dẫn. Nó đòi hỏi người dẫn phải có khả năng nhập cuộc, làm chủ và thể hiện được tính chất, nhịp độ của dòng thông tin đó. Người dẫn phải làm nổi bật lên sức nóng của những thông tin mới mẻ, có sức ảnh hưởng đến đời sống của công chúng. Chương trình tin tức cũng thường bao gồm nhiều tin bài ở nhiều mảng đề tài khác nhau nên người dẫn phải có nắm bắt được tinh thần của từng tin bài, hiểu được những thông tin nổi bật và quan trọng, đánh giá được khả năng tác động của những thông tin đó tới công chúng và thể hiện phù hợp.

– Thể hiện tính chất trang trọng, nghiêm túc

Nếu như các chương trình giải trí mang đến sự thoải mái, thư giãn và tiếng cười thì các chương trình tin tức đòi hỏi tính chính thức, nghiêm trang. Những thông tin được chuyển tải trong chương trình là những sự kiện, vấn đề nóng hổi, bức xúc, có ảnh hưởng đến đời sống. Trong đó có những câu chuyện cần suy ngẫm, cần xem xét, nhìn nhận, rút kinh nghiệm hoặc cần đưa ra phản ứng kịp thời. Cách phản ánh thông tin cũng bộc lộ cách nhìn nhận, quan điểm, lập trường cũng như sự định hướng của cơ quan báo chí trước các vấn đề thời cuộc. Do vậy, thông tin thường được trình bày theo phong cách chính thức, trang trọng.

– Chương trình tin tức có nhịp độ nhanh, gấp gáp

Mỗi ngày có vô số sự kiện, vấn đề xảy ra trong đời sống xã hội. Những người sản xuất chương trình tin tức luôn phải làm một phép lựa chọn nên phản ánh những sự kiện, vấn đề nào trong chương trình. Đồng thời, họ cũng chịu sức ép phải phản ánh được nhiều thông tin mới, nóng, được công chúng quan tâm. Tin tức phản ánh sự đổi thay, biến chuyển liên tục trong các lĩnh vực đời sống xã hội. Sức nóng của dòng tin tức đòi hỏi phải có cách thức phản ánh nhanh, kịp thời. Do vậy, các chương trình tin tức luôn có nhịp độ gấp gáp, nhanh chóng.

2. Nhiệm vụ của người dẫn chương trình tin tức

– Giới thiệu và kết nối các tin bài, phần mục của chương trình

Hoạt động dẫn chương trình giúp cho chương trình rõ ràng, mạch lạc, sinh động, giúp cho công chúng dễ dàng tiếp nhận thông tin. Khâu dẫn phải làm thông suốt, sáng rõ chương trình ở những tin bài cụ thể, từng mảng thông tin và từng thông tin. Bên cạnh đó, các tin bài và các phần mục trong chương trình lại có mối liên kết với nhau trong chương trình. Chúng tương hỗ nhau, bổ sung cho nhau, tạo nên sức ảnh hưởng tổng thể tới công chúng. Người dẫn phải thể hiện sự gắn kết đó. Nhờ vậy, lời dẫn tạo ra sự mạch lạc trong kết cấu chương trình với từng phần tin bài phản ánh các lĩnh vực khác nhau của đời sống. Lời dẫn cũng liên hệ tin bài trong chương trình này với chương trình trước hoặc sau nhằm thể hiện tính liên tục, đầy đủ, đa chiều của thông tin.

Lời dẫn còn gắn kết các thành phần tham gia vào chương trình như: người dẫn chương trình, phóng viên, biên tập viên, nhân vật của sự kiện. Lời dẫn kết nối với phóng viên có mặt tại hiện trường hay nhân vật để phối hợp đưa tin trong sản xuất các chương trình phát thanh, truyền hình trực tiếp.

– Làm rõ bối cảnh, không gian xuất hiện của từng tác phẩm

Giọng nói của người dẫn đi theo suốt chương trình, tham gia vào từng thông tin và tác động vào sự tiếp nhận của người nghe đối với từng tin bài. Mỗi tin bài lại có một không gian và sức tác động riêng. Bên cạnh đó, mỗi tác phẩm báo chí lại phản ánh một lát cắt, một góc độ của thông tin. Có những thông tin chỉ khi được đặt trong bối cảnh nảy sinh thì chúng mới bộc lộ hết ý nghĩa. Khâu dẫn có vai trò làm sáng tỏ điều này. Qua đó, khâu dẫn góp phần định hướng tâm lý tiếp nhận cho công chúng.

Ví dụ lời dẫn cho tin:

Quan hệ hai bờ eo biển Đài Loan tiếp tục ấm lên. Nhà lãnh đạo Đài Loan đã đề nghị Đài Loan và Trung Quốc cùng mở văn phòng đại diện tại mỗi bên. Phóng viên Đài TNVN thường trú tại Trung Quốc đưa tin:…

Tin….

Lời dẫn cho bài phỏng vấn:

Dẫn: Chỉ còn một ngày nữa là cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở sẽ đồng loạt diễn ra trên phạm vi cả nước. Đây là cuộc tổng điều tra lần thứ tư được tổ chức 10 năm 1 lần.

Để đảm bảo hiệu quả cho cuộc điều tra quan trọng này, những ngày qua, Ban chỉ đạo tổng điều tra Thành phố, cơ quan chuyên ngành và chính quyền các cấp đã tích cực chuẩn bị các bước sẵn sàng cho ngày tổng điều tra.

Cuộc phỏng vấn trực tiếp của phóng viên chương trình với ông Nguyễn Hữu Vượt, Phó cục trưởng Cục Thống kê, ủy viên thường trực tổng điều tra dân số và nhà ở Thành phố ngay sau đây sẽ giúp quý vị và các bạn thấy rõ hơn công tác này. Xin mời phóng viên Mai Lan bắt đầu cuộc phỏng vấn.

Bài phỏng vấn: …

Ở các ví dụ trên, lời dẫn chỉ ra bối cảnh thông tin của tác phẩm. Đối với tin, đó là những tiến triển trong quan hệ ngoại giao giữa Đài Loan và Trung Quốc mà biểu hiện cụ thể là việc mở văn phòng đại diện tại mỗi bên. Đối với phỏng vấn, đó là thời gian diễn ra cuộc tổng điều tra dân số và nhà ở đang đến gần, cuộc phỏng vấn xuất hiện để làm rõ không khí chuẩn bị như thế nào.

– Làm nổi bật ý nghĩa, sức hấp dẫn của từng tin bài

Có những phóng sự phóng viên kỳ công, vất vả mới thực hiện được nhưng khi đưa lên sóng lại không tạo được sự chú ý vì không tạo được ấn tượng ban đầu đối với công chúng. Lời dẫn có vai trò chỉ ra tác phẩm sắp được phát sóng đáng chú ý như thế nào, cần được tiếp nhận ra sao, điểm đặc biệt cũng như thông tin trong tác phẩm sẽ giúp ích gì cho công chúng. Và vì vậy, nó tạo ra mối liên hệ gần gũi cũng như ấn tượng về tác phẩm để công chúng hiểu được ý nghĩa, giá trị của thông tin trong đó, từ đó họ có tâm lý tích cực đón nhận tác phẩm.

Thưa quý vị và các bạn! Theo thông tin từ Cục Quản lý thị trường, trong đợt tăng giá xăng dầu ngày 28/8 vừa qua, có tới 136 cửa hàng viện lý do hết xăng vì đầu mối không cung cấp. Điều này đã tạo ra nhiều nghi vấn và bất bình cho người dân. Bài viết sau đây của chúng tôi vạch rõ lý do hết xăng của các đại lý xăng dầu này.

Bài …

– Bổ sung thông tin cho tác phẩm thông qua lời dẫn

Mỗi tác phẩm xuất hiện trên sóng để phản ánh một sự kiện, vấn đề ở một góc độ trong một tổng thể diễn biến nào đó. Tùy theo tình huống, người dẫn cung cấp thông tin để làm rõ thêm chủ đề tác phẩm. Với những thông tin đó, câu chuyện trong tác phẩm được nhìn nhận trong các mối liên hệ và trở nên rõ ràng, dễ hiểu.  Ví dụ:

Thưa quý vị và các bạn! Một thực tế đã và đang xảy ra ở các vùng nông thôn là nhiều người dân luôn coi việc đi xuất khẩu lao động là để thực hiện giấc mơ đổi đời. Sự kì vọng thái quá cùng với thiếu hiểu biết, thiếu thông tin đã vô tình biến nhiều nông dân thành con mồi của các đường dây lừa đảo. Họ đã lâm vào tình cảnh nợ nần chồng chất. Điều đáng nói là trong khi những người dân trở thành nạn nhân của những vụ lừa đảo thì chính quyền địa phương – nơi gần gũi nhất với người dân lại chỉ vào cuộc một cách hời hợt, thậm chí còn thờ ơ, vô trách nhiệm. Phóng sự sau đây sẽ giúp quý vị và các bạn hiểu thêm về vấn đề này.

Bài phóng sự:…

Đặc biệt, trong các chương trình tin tức, thông tin được chuyển tải liên tục trong các chương trình, chương trình sau bổ sung thêm, làm rõ thêm sự kiện đã được phản ánh trong chương trình trước. Dòng tin liên tục và gấp gáp đó vẫn tiếp tục vận hành khi chương trình đang phát sóng. Trong nhiều trường hợp, người dẫn cung cấp thêm thông tin mới nhận được về sự kiện vừa phản ánh, họ bổ sung thêm sau tác phẩm để việc phản ánh đầy đủ và mới mẻ hơn. Ví dụ, lời dẫn sau tin:

Tin:…

Dẫn: Thưa quý vị và các bạn! Chúng tôi cũng xin thông tin thêm rằng, lúc này, Phó thủ tướng Hoàng Trung Hải đang có mặt tại tỉnh Phú Yên để trực tiếp chỉ đạo việc cứu hộ và khắc phục hậu quả bão lũ. Quân khu 5 cũng đã điều động trực thăng đến các vùng bị cô lập để cứu dân.

– Góp phần định hướng tiếp nhận cho công chúng

Người nghe qua nghe mà nắm bắt được những thông tin quan trọng. Thông qua việc làm rõ ý nghĩa của sự kiện, người dẫn thuyết phục sự tiếp nhận của thính giả, khiến cho họ có cách hiểu, cách nghĩ, cách cảm theo một hướng nào đó. Điều mà người dẫn phải làm là tạo tâm lý lắng nghe tích cực ở công chúng.

Lời dẫn thường chỉ ra nội dung quan trọng và điểm cần chú ý trong tin, giúp người nghe định hình được trọng tâm để lắng nghe. Ví dụ:

Dẫn:

Chính phủ Pháp và nhiều nước ở Châu Âu vừa bày tỏ sự lo ngại về tình hình bạo lực leo thang ở dải Gaza, đồng thời tiếp tục kêu gọi các bên ngừng bắn.

Phóng viên Đài TNVN thường trú tại Pháp đưa tin:

Tin: Tổng thống Pháp Ni-cô-la Sác-cô-di hôm qua có cuộc trao đổi qua điện thoại với Tổng thống Ai Cập Hos-ni Mu-ba-rac để bàn khả năng giải quyết cuộc khủng hoảng ở dải Gaza…

            – Thể hiện sắc thái phù hợp theo từng sự kiện

Trong sự truyền đạt của người dẫn, ngoài lượng thông tin nằm trong vỏ ngôn từ thì còn một lượng thông tin nằm trong tiết tấu, ngữ điệu, sắc thái thể hiện. Người dẫn chương trình tin tức phải chuyển tải được sắc thái biểu cảm phù hợp với nội dung của tin bài. Đó là sự xót thương, đau đớn khi có một tai nạn thương tâm xảy ra, sự vui mừng khi có một tín hiệu vui từ một hoạt động thực tiễn, sự nghiêm túc phê bình trước những ứng xử thiếu trách nhiệm… Ví dụ:

Lời dẫn cho chùm tin về hậu quả bão lũ:

Dẫn: Thưa quý vị và các bạn, mỗi giờ trôi qua, chúng tôi lại nhận thêm những tin dữ về hậu quả của cơn bão số 9 và những trận mưa lũ gây ra.

Tin: Số người chết và mất tích vì mưa bão ở tỉnh Kon-Tum đã lên tới 21 người…

Tin: Theo thống kê chưa đầy đủ của Ban chỉ đạo phòng chống lụt bão Trung ương, tính đến sáng nay, bão số 9 đã làm 38 người chết, 10 người mất tích, 81 người bị thương…

Diễn biến nhanh và hậu quả nghiêm trọng của cơn bão được cập nhật liên tục trong tin và cũng được thể hiện trong lời dẫn cho chùm tin. Người dẫn thể hiện lời dẫn với sự xót xa, đau đớn đặc biệt ở các cụm từ “mỗi giờ trôi qua” và “tin dữ”, cho thấy tính chất, sắc thái của thông tin.

Nhiệm vụ của người dẫn là nắm được từng tác phẩm để có được sự nhập cuộc với chúng khi dẫn dắt, thể hiện. Sự nhập cuộc ở đây chính là sự nhiệt tâm, thể hiện với tất cả sự quan tâm của mình và thính giả nghe có thể cảm nhận như thể người dẫn đang nói chính câu chuyện của họ hoặc họ biết tường tận, từ đó thuyết phục sự quan tâm của người nghe.

Một chương trình là một tập hợp tin bài. Do đó, người dẫn phải linh hoạt trong dẫn dắt và biểu cảm các sắc thái khác nhau. Trang trọng khi đưa tin về các cuộc họp quan trọng của Đảng và Nhà nước, hóm hỉnh, thích thú khi dẫn một tin bài về một lễ hội độc đáo… Mỗi tác phẩm có một sắc thái riêng và người dẫn phải nhập được không gian của từng tác phẩm. Lời nói của người dẫn cho thính giả biết tính chất của từng thông tin. Khi dẫn dắt nhiệt tâm với từng tin bài, người dẫn tạo được bao quát, làm chủ dòng thông tin của một chương trình.

– Tạo tiết tấu, nhịp điệu cho chương trình

Người dẫn thông qua công việc dẫn dắt, kết nối mà thể hiện tính chất, nhịp độ của cả chương trình. Người dẫn như dẫn đầu một đoàn người mà những người đi sau sẽ bước theo nhịp chân của người dẫn. Đó là sự gấp gáp, khẩn trương hay cùng lắng lại một chút để cùng suy ngẫm. Chỉ với việc nêu bật chi tiết và sử dụng ngôn từ, người dẫn thể hiện được sức nóng dồn dập của thông tin. Ví dụ:

Dẫn: Mời quý vị và các bạn lắng nghe bản tin 15 giờ chiều của Đài Truyền hình Việt Nam với những tin chính sau đây:

Hà Nội đang triển khai các giải pháp nhằm giảm tai nạn và ùn tắc giao thông.

Dịch sốt xuất huyết đã bùng phát tại huyện An Minh, tỉnh Kiên Giang.

Đà Nẵng lắp đặt trạm tra cứu thông tin phục vụ khách du lịch.

Tính chất nóng hổi, gấp gáp của thông tin và diễn biến nhanh chóng của các mặt đời sống đã được thể hiện qua lời dẫn trên.

– Người dẫn là người dẫn dắt, đồng thời tham gia thể hiện tin bài

Do nhịp độ gấp gáp, các chương trình tin tức thường đòi hỏi sự kiệm lời. Lời dẫn trong nhiều trường hợp cũng bao gồm phần mở đầu của tin. Người dẫn còn trực tiếp tham gia thể hiện tin bài, hỗ trợ phóng viên chuyển tải thông tin nhanh chóng. Người dẫn cũng thực hiện phỏng vấn khách mời tại phòng thu hoặc qua điện thoại về một vấn đề, sự kiện thời sự đang được dư luận quan tâm. Người dẫn cũng có thể kết nối với phóng viên trên hiện trường để đưa tin trực tiếp. Sự tham gia của người dẫn với tư cách là người dẫn dắt đồng thời là người thể hiện tạo nên sự nhất quán trong chương trình, góp phần tạo phong cách, nét bản sắc của chương trình trong lòng công chúng.

TS. Đinh Thu Hằng

Khoa Phát thanh – Truyền hình

Học viện Báo chí và Tuyên truyền

(Tạp chí Lý luận và Tuyền thông số tháng 11/2012)

Học viện Báo chí & Tuyên truyền