Phỏng vấn phải dựa trên các câu hỏi:

1. Ai (Who) đã kể sự kiện xảy ra?

2. Cái gì (What) đã xảy ra?

3. Tại sao (Why) nó xảy ra?

4.Xảy ra khi nào (When)?

5. Xảy ra ở đâu (Where)?

6. Xảy ra đối với ai (Who)?

Một người phỏng vấn (phóng viên, đạo diễn) nên:

1. Nghiên cứu: Phải hiểu biết kỹ lưỡng chủ đề cần phỏng vấn. Thu lượm tất cả những thông tin có liên quan trước khi tiến hành phỏng vấn. Điều này có nghĩa là phải trao đổi với người cần phỏng vấn về đề tài sẽ phỏng vấn trước khi quay phỏng vấn.

2. Lắng nghe: Một kỹ năng quan trọng trong phỏng vấn là lắng nghe cẩn thận những gì người được phỏng vấn nói .

3. Đặt mục tiêu cho các câu hỏi: Phải đảm bảo chắc chắn câu hỏi chỉ chứa đựng một ý và là câu hỏi mở. Ngược lại người được phỏng vấn có thể bị lúng túng không biết trả lời hoặc trả lời có hoặc không.

4. Không được tranh luận: Hãy để người được phỏng vấn nói về mình và trình bày toàn bộ sự thực của sự kiện. Không được thiên lệch, chỉ phỏng vấn một cách khách quan.

5. Phải linh hoạt: Người được phỏng vấn phải chuẩn bị những câu hỏi chính nhưng luôn phải sẵn sàng theo dõi và nắm bắt được những thông tin chi tiết thêm từ người được phỏng vấn.

Vậy phỏng vấn có kỹ năng là phải đoán nhận, khai thác được những thông tin mà nguồn thông tin không muốn cung cấp bằng kỹ năng phỏng vấn tốt.

Ví dụ: – Phỏng vấn hỏi: Tại sao Ngài phế truất ông Thủ tướng X?

– Đáp: Tôi không muốn nói về điều đó.

Nhưng nếu câu hỏi là: Một người Thủ tướng tốt cần có những tiêu chuẩn gì?

Câu đáp có thể cho ta thấy manh mối tại sao ông ta đã phế truất Thủ tướng cũ.

Từ thực tiễn nghề báo ta thấy nên phỏng vấn theo kiểu đối thoại thân mật, không nên gay gắt. ngay cả khi người được phỏng vấn gay gắt thì người phỏng vấn vẫn phải giữ điềm tĩnh. trong thực tế người được phỏng vấn có thể gay gắt, căng thẳng khi trả lời câu hỏi hoặc không muốn đưa ra những chi tiết đầy đủ về một sự kiện nào đó. Trong trường hợp này hãy tìm gặp những người khác, những nhân chứng khác để thu thập đầy đủ thông tin.

Quy trình làm tác phẩm truyền hình bao giờ cũng bắt đầu từ kịch bản. Thông qua nhân vật sự kiện, vấn đề mà xã hội đang quan tâm, nhà báo bằng kiến thức, kinh nghiệm của mình sẽ thu thập thông tin, quan sát sự vật, hiện tượng và hình thành đề cương kịch bản. Trong thực tiễn, nhiều nhà báo không viết kịch bản ra giấy nhưng vẫn hoàn thành tốt tác phẩm của mình. Những nét cơ bản của kịch bản (tin, phóng sự, phim tài liệu) được trao đổi trong nhóm làm phim (đạo diễn, quay phim, kỹ thuật, ánh sáng, âm thanh). Tuy nhiên, để làm tốt một tác phẩm truyền hình, điều kiện đầu tiên là cần có một kịch bản tốt.

Trong kịch bản  cần có những câu hỏi phỏng vấn các nhân vật chính trong phim. Ví dụ như phim về hoạ sĩ Văn Đa – một hoạ sĩ chiến sĩ thì những câu hỏi cần tập trung vào những sự kiện, bước ngoặt trong lĩnh vực hội hoạ mà ông theo đuổi suốt đời,  về chủ đề người lính trong tranh. . .

Sự cần thiết của người đạo diễn chính là tạo ra mối quan hệ thân thiện với đối tượng phỏng vấn. Tạo cho họ một tâm lý thoải mái để biến cuộc phỏng vấn thành cuộc trò chuyện.

Với đồng bào miền núi, vùng dân tộc thậm chí chúng ta phải cho họ làm quen với các thiết bị như camera, micro… vài ngày trước khi quay.

Tuỳ theo trình độ, khả năng của đối tượngphỏng vấn mà người đạo diễn quyết định dùng loại câu hỏi đóng hoặc mở; câu hỏi khiêu khích hay cảnh cáo.

Câu hỏi trong một cuộc phỏng vấn thường được chuẩn bị sẵn ra giấy. Đối với các quan chức cấp cao thường phải cho sẵn câu hỏi. Đây là một tình huống mà người phóng viên rất khó thực hiện đúng ý đồ cho bộ phim bởi sự trả lời cứng nhắc và nguyên tắc. Ở tình huống này người phóng viên có thể tuỳ theo thái độ của đối tượng phỏng vấn để đặt thêm câu hỏi, hoặc yêu cầu giải thích rõ hơn.

Trong một lần làm phóng sự tôi đã phải xử lý một tình huống khá tế nhị: Khi phỏng vấn một đại tá giám đốc một doanh nghiệp quân đội, ông ta không thể nói lưu loát khi camera ghi hình cùng ánh sáng đèn. Tình huống này khiến chúng tôi phải xử lý bằng cách: phóng viên quay phim cân bằng trắng bằng ánh sáng tự nhiên và ghi hình theo ký hiệu của đạo diễn. Và lúc đó tôi đề nghị ông giám đốc nói thử. Ông trả lời rất lưu loát, bộc lộ được tình cảm trách nhiệm của mình trước những nhiệm vụ khó khăn trong thời buổi kinh tế thị trường của một doanh nghiệp quân đội. Đoạn phim đã được quay một cách tự nhiên. Cho đến khi ông giám đốc đề nghị nói chính thức, thì cuộc phỏng vấn của chúng tôi đã hoàn thành.

                                                                     Với nhà báo Xuân Ba

Khi phóng viên có những kỹ năng phỏng vấn tốt, đó chính là cơ sở cho sự sáng tạo nhằm khai thác triệt để thông tin và tình cảm của người cung cấp thông tin.

Có một phim phóng sự khá tốt của Đài Phát thanh -truyền hình Thái Nguyên nhan đề ‘’Nghĩa tình của mẹ’’, phim nói về thân phận éo le của những bà mẹ Việt Nam Anh hùng ở Thái Nguyên. Hình ảnh tốt, lời bình trau chuốt nhưng câu phỏng vấn đã làm hỏng cả một phóng sự trữ tình. Câu hỏi của người phóng viên lạnh lùng và vô cảm đã phá vỡ cả mạch phim, gây cảm giác khó chịu đối với người xem.

Ví dụ trên là một trong những dẫn chứng cho việc phỏng vấn không thành công trong các tác phẩm truyền hình. Câu hỏi, cách nói, cách nghe và tình cảm  của người hỏi là những  yếu tố quan trọng tạo nên sự thành công trong mỗi cuộc phỏng vấn.

Câu hỏi phỏng vấn cần: ngắn gọn, rõ ràng, khúc triết và chỉ có một ý chính là các yêu cầu mà sách giáo khoa báo chí đã nêu rõ. Tuy nhiên không hiểu vì lẽ gì mà các phóng viên truyền hình luôn có các câu hỏi quá dài và nhiều ý. Phải chăng họ muốn khoe kiến thức? phải chăng họ muốn gợi mở hướng dẫn cho đối tượng phỏng vấn? hay đó là cách làm ‘’oai’’ của phóng viên?

Tất cả những lý do trên đều không thể biện minh cho một sự yếu kém trong kỹ năng phỏng vấn. Phim tài liệu truyền hình trước hết là một câu chuyện bằng hình. Nhân vật, sự kiện trong phim càng chân thực, gần với cuộc sống sẽ càng có sức thuyết phục với người xem. Những cuộc phỏng vấn thành công chính là việc thể hiện sinh động một cuộc trò chuyện về một vấn đề cụ thể nào đó, trong đó người phỏng vấn và người được phỏng vấn đều rất tự nhiên trong câu chuyện của mình.

Trong phỏng vấn người phóng viên hay đạo diễn cần nắm nhanh những thông tin chi tiết, những câu hỏi được khai thác từ những chi tiết ấy đôi khi làm cho cuộc phỏng vấn trở nên hấp dẫn và có kịch tính.

Do tâm lý và thói quen người châu Á nói chung và người Việt Nam nói riêng thường ngại ngùng khi trả lời phỏng vấn. Do vậy dạng câu hỏi khiêu khích nhiều khi giúp họ trở nên hoạt bát và tự nhiên hơn. Hơn thế, sự tự ái đôi khi khiến người ta thông minh và tự tin hơn. Trong một phóng sự giới thiệu về giải bóng đá U22 do báo Thanh Niên tổ chức tại Hà nội, tôi đã dùng một câu hỏi khiêu khích với ông Tổng biên tập báo Thanh Niên:

PV: Có ý kiến cho rằng báo Thanh Niên tổ chức Cúp bóng đá U22 để khuyếch trương tờ báo của mình. Xin đồng chí Tổng biên tập cho biết quan điểm của mình về ý kiến này?

-TBT: ý kiến đó có phần đúng. Tuy nhiên báo Thanh Niêcủachúng tôi tổ chức Cúp bóng đá U22 lchính là nhằm khuyếch trương cho bóng đá Việt Nam, đặc biệt là  nền bóng đá trẻ.

Sự thay đổi cỡ cảnh trong mỗi câu hỏi sẽ giúp cho cuộc phỏng vấn trở nên sinh động. Từ cận cảnh có thể chuyển về đại cận cảnh nhằm khai thác tối đa những biểu cảm trên gương mặt nhân vật.

Ví dụ khi phỏng vấn một người mẹ Việt Nam Anh hùng thì việc dùng đại cận cảnh sẽ giúp người xem cảm thông hơn với những nỗi đau của người mẹ khi mất con. Sự cô đơn đến tận cùng của mẹ sẽ được người xem cảm nhận qua đôi mắt vô cảm, khi mà nỗi đau đã lặn sâu vào tâm khảm.

Sự chú trọng đến khuôn hình trong phỏng vấn, cho phép người đạo diễn có thể sáng tạo trong việc tạo hình và công việc hậu kỳ. Việc thay đổi chiếc micro cầm tay bằng micro không dây hoặc ‘’micro bum’’ đã xoá đi rào cản tâm lý giữa người hỏi và người trả lời.

Tuy nhiên sự sáng tạo trong phỏng vấn của người đạo diễn, phóng viên cần có một nền vững chắc là lý luận báo chí, lý thuyết về phỏng vấn cùng những kỹ năng phỏng vấn. Như vậy trong việc sản xuất các chương trình truyền hình thì thủ pháp phỏng vấn truyền hình luôn giữ một vai trò quan trọng trong sáng tác một tác phẩm  truyền hình.

Kỹ năng phỏng vấn rõ ràng là một trong những cơ sở để những người làm truyền hình nâng cao khả năng sáng tạo trong hoạt động nghề nghiệp. 

Vũ Quang