Đã 32 kỳ liên hoan trôi qua, phóng sự luôn được xem là thể loại “xung kích”, được đông đảo các đơn vị tham gia liên hoan quan tâm dự thi. Qua mỗi tác phẩm các tác giả đã “đặc tả” những câu chuyện, nhân vật bằng những thước phim mang đậm tính thời sự, phản ánh chân thật, nhân văn và giàu ngôn ngữ hình ảnh. Hơn thế, mỗi tác phẩm được trình chiếu chính là tấm lòng, là thông điệp của những người làm báo hình gửi đến công chúng gần xa, có sức lan tỏa trong đời sống xã hội.

  Tại liên hoan truyền hình toàn quốc lần thứ 32 được tổ chức tại thành phố Vinh vừa qua, với 154 tác phẩm của trên 80 đơn vị tham gia, được xem là thể loại có số lượng tác phẩm nhiều nhất. Đây là những phóng sự được các đơn vị chọn lọc, từ việc nuôi dưỡng đề tài, dày công thể hiện đến trách nhiệm công dân của những người làm báo hình trước yêu cầu bức thiết của cuộc sống. Điều dễ nhận ra là đề tài rất phong phú, phản ánh sinh động mọi mặt đời sống, trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội, an ninh quốc phòng, nhiều nhất là phản ánh thực trạng an toàn giao thông, tình trạng chặt phá rừng, vận chuyển lâm sản trái phép, vấn đề quy hoạch đô thị, ảnh hưởng môi sinh môi trường, hay phanh phui về những hiện tượng tiêu cực. Đáng mừng là đã xuất hiện những mô hình, nhân tố mới trong cung cách làm ăn, xóa đói giảm nghèo, tinh thần tương thân tương ái, hỗ trợ giúp đỡ nhau trong khó khăn hoạn nạn, cùng nhiều tác phẩm phác họa chân dung người tốt việc tốt, đã minh chứng những việc làm nhân nghĩa, giúp mỗi số phận cuộc đời nhân lên niềm tin ở con người và cuộc sống, giúp họ sớm vượt qua những nỗi đau mất mát trong đời thường. Đó cũng chính là những thông điệp mà mỗi phóng sự đã gửi gắm đến người xem, giúp người xem cảm nhận được cái hay, cái đẹp mà tác giả đã dày công trăn trở, xây dựng và gửi gắm.

Có 2 phóng sự đạt giải Vàng, phản ánh về đề tài sử dụng nguồn vốn từ chương trình 30A của Chính phủ, đó là phóng sự “Người Xê – đăng tính chuyện thoát nghèo” của VTV Đà Nẵng và “Ngóng trâu 30A” của Đài PT-TH Yên Bái, nếu “Ngóng trâu 30A” phản ánh những cán bộ xã làm sai chủ trương của tỉnh trong quá trình triển khai đã đẩy hàng trăm hộ dân nghèo rơi vào cảnh nợ nần, ảnh hưởng đến niềm tin của bà con dân bản trước các chủ trương chính sách của Nhà nước, thì phóng sự “Người Xê – đăng tính chuyện thoát nghèo” lại khai thác những chủ trương của lãnh đạo huyện Tu Mơ Rông tỉnh Kon Tum là không để người dân Xê đăng trông chờ, ỷ lại vào nguồn tài trợ của Nhà nước, ngay từ đầu phim lãnh đạo huyện đã đề ra những chủ trương giải pháp hợp lòng dân, theo mạch phim đó có cán bộ kỹ thuật đến với bà con, cầm tay chỉ việc, giúp bà con trồng trọt chăn nuôi, tổ chức họp dân lấy ý kiến tạo sự đồng thuận cao, đến việc huyện có phần thưởng xứng đáng cho những hộ vừa thoát nghèo (5 triệu đồng/hộ), nên ai ai cũng gắng sức hăng hái tăng gia sản xuất, làm ra nhiều của cải, hạn chế sinh đẻ để nuôi con được đến lớp đến trường. Kết phim, chúng ta nghe người dân thốt ra cũng ấm cái bụng lắm rồi: “Mình không muốn mang danh hộ nghèo, xấu hổ lắm”, chỉ câu nói ấy thôi cũng đã giúp chúng ta hiểu được tấm lòng của người dân nơi đây trong công cuộc chống đói nghèo, lạc hậu. Đó cũng là thông điệp mà phóng sự muốn chuyển tải để các địa phương tiếp tục đẩy mạnh công tác truyền thông, nâng cao nhận thức cho cộng đồng, để người dân thấy được xóa đói giảm nghèo là nhiệm vụ của chính mình, Nghị quyết 30A là cơ hội để người nghèo, huyện nghèo vươn lên tạo sự đồng thuận trong xã hội để thực hiện hiệu quả chương trình.

Phóng sự “Bức thư gửi đến mai sau” của Đài PT-TH Quảng Trị, khắc họa bức thư của liệt sỹ Lê Văn Huỳnh, viết trong những ngày cao điểm của chiến dịch 81 ngày đêm bảo vệ Thành Cổ Quảng Trị, đề tài về bức thư trưng bày tại Thành Cổ là không mới, nhưng từ đề tài tưởng như cũ ấy, tác giả đã biết khai thác những chi tiết trong thư để làm mới, nâng tầm của bức thư, trong đó sự dặn dò và niềm dự cảm của anh trong bức thư làm xúc động lòng người, được các phương tiện truyền thông chuyển tải dưới nhiều hình thức để đến với các bạn trẻ trên toàn quốc. Phần kết của phóng sự, với sự xuất hiện của những gương mặt trẻ ở nhiều bối cảnh, cho thấy bức thư như một thông điệp, có giá trị giáo dục sâu sắc cho bao thế hệ hôm nay về tình yêu Tổ quốc, gia đình, từ đó giúp họ xác định trách nhiệm sống của mình trước vận mệnh của đất nước hôm nay.

Đài PT-TH Quảng Nam với phóng sự “Cổ tích giữa đời thường” là câu chuyện cảm động kể về chàng sinh viên nghèo Hồ Công Danh ở huyện Núi Thành, nuôi một người hàng xóm bị bại liệt từ nhiều năm nay. Dù đi học đại học, Danh vẫn đưa anh Nguyễn Thanh Tùng, người cùng quê bị bại liệt theo vào tận Quy Nhơn để tiện chăm sóc. Thông qua mỗi khuôn hình, cử chỉ của nhân vật toát lên lòng nhân ái, trái tim nhân hậu của Danh được phản ánh chân thật, cảm động và giúp người xem trân trọng về một tấm lòng.

Tham gia liên hoan lần này, truyền hình ANTV mang đến tác phẩm “Ranh giới thiện – ác”. Đó là một câu chuyện hấp dẫn xung quanh nhân vật Hồ Viết Liên ở xã Ngọc Vân, huyện Tân Yên, tỉnh Bắc Giang, người không chỉ phạm tội buôn bán ma túy, mà còn kéo cả gia đình vào con đường tội ác, dẫn tới cảnh tan nát cửa nhà. Câu chuyện về ông Hồ Viết Liên chỉ là một hình ảnh đại diện, mang tính ẩn dụ cho vấn đề lớn mà tác phẩm đề cập: Vì sao, một cựu binh, một đảng viên lại trở thành kẻ gieo rắc tội ác cho xã hội và cho cả chính gia đình mình? Đó chính là điều muốn gửi gắm đến người xem để nhận diện về một con người, đó cũng chính là sự phức tạp, mâu thuẫn trong nội tâm và hành động, dẫn đến lầm lạc và tội ác của nhân vật.

Cũng là đề tài về an toàn giao thông, nhưng phóng sự “Những vệt trắng trên đường” của Đài PT-TH Cần Thơ lại khai thác chi tiết mới. Những vệt trắng trên đường đâu chỉ đơn thuần là dấu vết hiện trường để xác định đúng sai, phải trái của các phương tiện tham gia giao thông. Đằng sau những vệt trắng ấy làm chúng ta liên tưởng đến vành tang trắng trên đầu, là máu và nước mắt, là bao mất mát đớn đau, bao số phận, cảnh ngộ đau lòng từ phía nạn nhân lẫn người gây nên tai nạn. Những vệt trắng trên đường như lời cảnh báo và nhắc nhở cho những ai vẫn còn dửng dưng, thờ ơ và xem thường việc chấp hành luật lệ giao thông. Hãy lái xe bằng sự am hiểu pháp luật, bằng sự tỉnh táo của lý trí và bằng cả trái tim mình để nỗi đau đừng nối tiếp nỗi đau. Đó là thông điệp mà phóng sự muốn chuyển tải đến người xem.

Được xem kỹ những tác phẩm của các bạn đồng nghiệp, mới thấy sức lan tỏa của thể loại phóng sự ảnh hưởng đến đời sống xã hội đến nhường nào, mỗi phóng sự là một góc nhìn tươi mới về đề tài, câu chuyện và nhân vật, bởi vậy khó có thể liệt kê hết những cái hay cái đẹp của mỗi tác phẩm mang lại, mà chỉ là những cảm nhận đọng lại trong tâm thế của người xem. Nếu phim tài liệu là “hàng nằm”, thì phóng sự là “hàng nóng” mang tính thời sự và chính luận cao, từ đó chuyển tải thông điệp mà phim muốn gửi gắm đến công chúng gần xa. Và chỉ có thể khai thác những đề tài hay, có nội dung tốt, được thể hiện công phu, giàu ngôn ngữ hình ảnh, tất yếu tác phẩm ấy có hiệu ứng xã hội cao.

Trần Đăng Mậu