Một nguyên tắc của báo chí hiện đại là câu chuyện được phát triển dựa trên mối quan tâm của người dân. Nếu không coi trọng khâu tiếp nhận và xử lý kịp thời thông tin phản hồi thì không còn đảm bảo tính thời sự – yếu tố cốt tử của chương trình thời sự truyền hình.

     Phát triển câu chuyện dựa trên mối quan tâm của công chúng

Tại Hội thảo chuyên đề “Nâng cao chất lượng phóng sự thời sự” ngày 20/12/2012 trong khuôn khổ Liên hoan Truyền hình toàn quốc lần thứ 32, PGS,TS. Vũ Quang Hào – Trường ĐH Quốc gia Hà Nội nêu mong muốn của bạn xem truyền hình: “Một khối lượng rất lớn các phóng sự của VTV1 phát hằng ngày đã cuốn người xem theo thời cuộc, theo những câu chuyện, rồi họ lại trông đợi những câu chuyện khác nóng bỏng, thú vị, chua xót…Tuy nhiên, có khá nhiều câu chuyện trôi đi rồi, người xem tự hỏi không rõ bây giờ chúng ra sao. Những quyết sách, quyết định, những cách giải quyết…liên quan đến những câu chuyện và nhất là nhân vật trong đó, giờ đây thế nào. Người xem trông đợi một số câu chuyện được VTV1 kể lại với kết quả hoặc hậu quả mới nhất…”

Ý kiến trên đã được đông đảo phóng viên các đài PT&TH trong cả nước quan tâm bởi xử lý thông tin phản hồi không chỉ là một khâu trong quá trình tổ chức sản xuất các phóng sự nối tiếp nhau trong các chương trình thời sự, mà còn là trách nhiệm của báo chí hiện đại. Các phóng sự thời sự có thể nối tiếp nhau nhiều kỳ bởi câu chuyện được phát triển dựa trên mối quan tâm của công chúng trong quá trình phát sóng. Trong những ngày cuối năm 2015, Đài PTTH Phú Thọ tổ chức loạt phóng sự nhiều kỳ lật tẩy những chiêu trò lợi dụng kinh doanh đa cấp. Nhiều khan giả đồng tình, trong đó có những nạn nhân bị lừa đảo đã chủ động cung cấp thông tin để các phóng viên thời sự tiếp tục loạt bài, đi đến cùng câu chuyện. Điều này cho thấy, để “nuôi đề tài”, rất cần chú ý việc tiếp nhận và xử lý thông tin phản hồi. Biến thông tin phản hồi từ phía người có liên quan, người có trách nhiệm và cả ý kiến của công chúng thành nội dung của các kỳ phóng sự tiếp theo sẽ quyết định tính hấp dẫn của phóng sự nhiều kỳ trong các chương trình thời sự truyền hình.

Khảo sát cho thấy có 63,99% số người được hỏi cho rằng phóng sự trong chương trình thời sự truyền hình sẽ thu hút sự quan tâm của khán giả hơn khi sau lần phát sóng đầu tiên, phóng viên bám nắm diễn biến câu chuyện để tiếp tục thông tin trong các bản tin tiếp theo (1).

 Trên thực tế, có những vấn đề sau khi phát sóng, đơn vị liên quan hoặc chính quyền các cấp tiếp thu, giải quyết ngay và kịp thời có thông tin trở lại cho truyền hình. Ngược lại, cũng nhờ phản hồi của người xem mà nhà báo kịp thời điều chỉnh, đảm bảo thông tin khách quan, công bằng và cân bằng hơn. Ví dụ trong câu chuỵên sau đây cũng là một bài học thấm thía cho các phóng viên thời sự truyền hình Phú Thọ.

Phóng sự ngắn “Nguy cơ sạt lở đất giữa lòng đô thị loại 1” được thời sự truyền hình Phú Thọ ấn định phát sóng ngay tối 14/8/2013 bởi trưa hôm đó, dự báo thời tiết thông tin sẽ có mưa bão lớn. Phóng viên đã phỏng vấn các hộ dân ở trong những căn nhà cheo leo trên ta-luy đường Nguyễn Du, Tp Việt Trì cao mười mấy mét đang sạt lở. Các hộ dân đều bày tỏ lo lắng trước tin mưa bão sắp đến, bởi trước đó, tại huyện miền núi Hạ Hoà, tỉnh Phú Thọ đã có vụ sạt lở ta-luy gây sập nhà, chết người. Phóng sự phát xong, dư luận đặt câu hỏi về vai trò của chính quyền và các bên liên quan. Ban quản lý Dự án đường Nguyễn Du và Sở Tài nguyên – Môi trường Phú Thọ đều gọi điện phản hồi. Theo thông tin của họ thì những người nói trong phóng sự nằm trong số 7 hộ dân chưa đồng ý di dời mặc dù hàng trăm hộ khác trong khu vực này đã nhất trí với phương án đền bù giải phóng mặt bằng. Như vậy là từ chỗ quá sốt sắng cho an toàn của người dân trước mưa bão, phóng viên đã thể hiện tác phẩm mà chưa có ý kiến của đơn vị có liên quan. Để cân bằng thông tin so với những điều người dân nói hôm trước, ngay chương trình thời sự trưa hôm sau 15/8, Đài đã “nói thêm” trong lời dẫn (lead) vào phóng sự: “ Nguy cơ sạt lở đất trên đường Nguyễn Du, Tp Việt Trì trong mùa mưa bão đã được chúng tôi cảnh báo trong chương trình thời sự tối qua 14/8. Hôm nay, xin tiếp tục trở lại vấn đề này với ý kiến của các bên liên quan và của ngành chức năng…”. Nội dung kỳ 2 của phóng sự có phỏng vấn đại diện Ban quản lý Dự án, Sở Tài nguyên- Môi trường. Kỳ 2 vừa phát buổi trưa thì ngay đầu giờ chiều, UBND Tp Việt Trì đã triệu tập cuộc họp khẩn để đơn vị liên quan, chính quyền địa phương và người dân cùng đối thoại nhằm giải quyết vụ việc. Phó chủ tịch UBND Tp Việt Trì yêu cầu các bên liên quan phải khẩn trương có biện pháp giúp dân tránh nguy cơ sạt lở, đồng thời kêu gọi người dân vì tính mạng và tài sản của mình và vì lợi ích chung của cộng đồng, hãy sớm di dời đến điểm tái định cư. Ông Phó chủ tịch thành phố cũng cam kết đến ngày 25/8 sẽ hoàn thành giải phóng mặt bằng. Những nội dung của buổi họp này đã được phát kỳ 3 ngay thời sự tối 15/8. Đợi 10 ngày sau, đúng ngày 25/8, Thời sự Phú Thọ trở lại vấn đề, và đúng như cam kết của lãnh đạo Tp Việt Trì, sự việc đã được giải quyết. Phần kết “có hậu” của loạt phóng sự nhiều kỳ trên là nhờ có tiếp nhận, bổ sung phản hồi của người xem, giúp cho phóng viên đảm bảo tính cân bằng trong thông tin phát sóng.

Từ phóng sự nhiều kỳ đến chiến dịch truyền thông

Nhưng không phải bao giờ phát sóng xong, báo đài cũng nhận được phản hồi. Trên thực tế, có những câu chuyện kéo dài tới hàng năm trời. Vấn đề đặt ra là phóng viên phải luôn theo sát diễn biến sự việc kể từ sau lần phát sóng đầu tiên. Năm 2012, việc thi công đường cao tốc Nội Bài – Lào Cai đã phát sinh bất cập lớn là nhiều cống dân sinh dưới đường cao tốc chìm sâu dưới mặt ruộng khiến người dân không thể đi lại được. Ngay khi các cống dân sinh được thi công, người dân đã nhận ra sự vô lý này và Đài PT&TH Lào Cai, Đài PT&TH Phú Thọ đều có các phóng sự phản ánh. Loạt phóng sự “Cống…chui ?” của Đài PT&TH Phú Thọ nêu thực trạng trên và đề nghị các bên giải quyết nguyện vọng của người dân. Nhưng công trình không những không được chỉnh sửa mà còn tiếp tục được thi công. Người dân tiếp tục phản hồi tới chương trình Thời sự truyền hình Phú Thọ về những bất cập ở một số nơi trên toàn tuyến thi công đường cao tốc. Khi tác phẩm “Cống…chui ? ” đoạt giải Nhất báo chí toàn tỉnh Phú Thọ và Huy chương Bạc tại Liên hoan truyền hình toàn quốc lần thứ 33, được nhiều đài trong nước phát sóng, Ban quản lý Dự án đường cao tốc và các nhà thầu buộc phải vào cuộc để giải quyết. Và sau 2 năm kể từ khi phát phóng sự đầu tiên, chương trình thời sự Phú Thọ tối ngày 15/7/2014 có thêm một phóng sự kể niềm vui của người dân khi nguyện vọng có một con đường đi lại bình thường dưới chân đường cao tốc đã trở thành hiện thực.

Việc tiếp nhận thông tin phản hồi không chỉ trông chờ vào thư từ, điện thoại của khán giả hay công văn phúc đáp của các bên liên quan. Bản thân phóng viên thực hiện các phóng sự nhiều kỳ còn phải chủ động tiếp cận, đề nghị những người có trách nhiệm trả lời và có giải pháp cho các vấn đề đặt ra. Nhà báo có quyền và trách nhiệm thực hiện công việc đó vì họ được nhân dân ủy quyền. Thực tế cho thấy, khi thông tin được công khai, giúp người dân biết để giám sát đã góp phần thúc đẩy nhiều vụ việc không bị “chìm xuống”.

Như vậy, đeo bám sự việc, đón nhận thông tin phát sinh, ghi nhận ý kiến phản hồi để tiếp tục thông tin cho khán giả về các giải pháp, về kết quả cuối cùng là một yêu cầu tất yếu khi triển khai phóng sự nhiều kỳ. Thông tin phản hồi từ phóng sự này có thể gợi ý cho một phóng sự tiếp theo (trong phóng sự có phóng sự) bởi vì “tất cả những phóng sự đã được phát đi không phải là đã chết, chúng chứa đựng một tiềm năng báo chí, nhất là khi nó đề cập đến những lời hứa hẹn, những điều cam kết về tương lai…”(2)

Trên truyền hình và cả trên báo in, phóng sự nhiều kỳ khi tổ chức tốt, mang tính thời sự cao, có phản hồi và hưởng ứng sâu rộng của nhân dân, còn có thể tạo thành các chiến dịch truyền thông ghi dấu ấn đậm nét trong lòng công chúng. Nhà báo Nguyễn Văn Hải (Báo Tuổi Trẻ) cho biết, từ năm 2000 đến nay, Báo Tuổi Trẻ có nhiều chiến dịch truyền thông lớn như: Hành trình vì công lý – Góp tay xoa dịu nỗi đau da cam; Nhật ký Đặng Thùy Trâm – Mãi mãi tuổi 20; Chung tay thắp sáng nhà giàn DK1; Góp đá xây Trường Sa; Chung sức bảo vệ chủ quyền biển đảo… Những chiến dịch truyền thông này xuất phát từ các bài báo, tuyến bài, hồ sơ. Ví dụ chiến dịch Chung tay thắp sáng nhà giàn DK1 xuất phát từ loạt hồ sơ về nhà giàn DK1 của nhà báo Bùi Thanh. Tuyến bài Góp đá xây Trường Sa xuất phát từ sổ tay phóng viên của nhà báo Cầm Văn Kình khi chứng kiến một bạn sinh viên ở TP. Hồ Chí Minh nâng niu một nắm đất mang từ đất liền ra Trường Sa để góp phần nhỏ bé bồi đắp cho quần đảo này. Sau khi báo đăng bài, bạn đọc phản hồi rất nhiều, đòi hỏi báo phải đứng ra làm một điều gì đó, và thế là chiến dịch truyền thông ra đời, lôi kéo và tác động rộng lớn trong xã hội. Như vậy, chính từ phản hồi và sáng kiến của bạn đọc, sự chung tay của công chúng, báo chí mới làm được những điều lớn lao hơn, và điều này cũng lý giải vì sao sự tiếp nối của những tuyến bài nhiều kỳ vẫn luôn được người dân quan tâm.

Tài liệu tham khảo:

(1)   Phóng sự nhiều kỳ trong chương trình thời sự truyền hình – Dư Hồng Quảng, Nxb Thông tấn, Hà Nội-2015.

(2)   Phóng sự truyền hình – Brigitte Besse và Didier Desormeaux, Nxb Thông tấn, Hà Nội-2004.

 Nhà báo Dư Hồng Quảng

 Phó giám đốc Đài PT&TH Phú Thọ